Teatr Miejski
także Stadttheater Brombergważne wydarzenia
osoby
Urodził się w rodzinie mistrza murarskiego Christiana Seelinga, wyznania ewangelicko – luterańskiego. Już jako chłopiec praktykował rzemiosło murarskie u ojca. Był wolnym słuchaczem Akademii Budownictwa w Berlinie. Pracował w berlińskim atelier Hugo Lichta, naczelnego miejskiego radcy budowlanego w Lipsku. Wydarzeniem, które zaważyło na na rozwoju kariery architekta było zdobycie nagrody w konkursie na projekt teatru w Halle. Został uhonorowany Orderem Królewskim IV Klasy.
więcejhistoria
Heinrich Christian Seeling (1852-1932)[1], był niemieckim architektem, któremu Rada Miejska Bydgoszczy powierzyła zaprojektowanie i wybudowanie nowego Teatru Miejskiego.
Tradycje teatralne grodu nad Brdą sięgają co prawda początku XVII wieku i wiążą się z działalnością kolegium jezuickiego, nie mniej na budowę pierwszego gmachu teatralnego w mieście należało poczekać aż do sierpnia 1823 roku. Wzniesiono wówczas budynek usytuowany w reprezentacyjnym punkcie miasta przy obecnym Placu Teatralnym, przylegającym malowniczo do rzeki, na fundamentach rozebranego kościoła przyklasztornego oo. Karmelitów, z którego pozostawiono tylko wieżę. Budynek przechodził różne koleje losu, ostatecznie w 1890 roku na skutek pożaru został doszczętnie zniszczony. Ponieważ pod koniec XIX wieku miasto przeżywało wzmożony rozkwit gospodarczy, radni uznali budowę nowego teatru za priorytet. Postanowiono wznieść go w tym samym miejscu, przy okazji – aby powiększyć plac – rozebrano wieżę danego kościoła oo. Karmelitów[2].
Działająca racjonalnie i metodycznie Rada Miasta uznała jednak, że nie ma sensu rozpisywać drogiego i czasochłonnego konkursu na plany (którego wyniki mogą być co najmniej niepewne). Postanowiono zatem zwrócić się do wziętego architekta, który spełni oczekiwania zamawiających, zwłaszcza w drażliwej kwestii ewentualnych kosztów budowy teatru jak i jego formy. Za nim jednak do tego doszło powołano radcę budownictwa Carla Meyera, któremu zlecono korespondencję z magistratami kilku miast (niemieckich), w których właśnie wznoszono nowe gmachy teatralne, z prośbą o podanie podstawowych danych kosztorysowych i opinii o ich autorach. Następnie, na początku 1891 roku radca udał się w podróż do wybranych miast w celu uzyskania dodatkowych informacji. W efekcie powstało zwięzłe sprawozdanie, w którym Meyer przedstawił m. in. koszty budowy, wielkość budynków i sylwetki ich autorów, w odniesieniu do siedmiu teatrów, w tym dwóch zaprojektowanych przez Heinricha Christiana Seelinga w Halle i Essen. W podsumowaniu, sprawozdawca umieścił w punktach – ważne z jego punktu widzenia - wnioski: „a) teatr na 800 miejsc musi być przygotowany zgodnie z zarządzeniem policji budowlanej z 25 listopada 1889 roku, któremu podlegają mniejsze teatry oraz należące do nich budynki i urządzenia, b) proponował mimo większych kosztów (około 50 000 marek) założenie oświetlenia elektrycznego, c) postulował urządzenie w budynku teatralnym restauracji oraz miejsc na lokale handlowe od strony ulicy, z których dochód miałby być przeznaczony na utrzymanie teatru” [3].
Carl Meyer po podsumowaniu umiejętności zawodowych interesujących go architektów, sugerował co prawda aby plany nowego teatru powstały w drodze konkursu, lub też – na czym chyba zależało mu bardziej – aby wykonanie wstępnego projektu i przybliżonego kosztorysu powierzono Heinrichowi Christianowi Seelingowi. Jak wiadomo Rada Miasta Bydgoszczy zaakceptowała drugą propozycję radcy, któremu powierzono zresztą opracowanie założeń ogólnych programu budynku teatralnego. W efekcie, w 1892 roku architekt wykonał pierwszy projekt, który co prawda bardzo spodobał się radnym, spełniał ich oczekiwania zarówno pod względem artystycznym, funkcjonalnym i technicznym, przekraczał niestety jednak możliwości finansowe miasta (zamiast planowanych 440 000,00 marek, budowa miała się bowiem zamknąć sumą 480 000,00 marek). W tej sytuacji, w 1894 roku zawarto z Seelingiem umowę, w myśl której na przełomie 1894/1895 roku, wykonał on nowy, poprawiony projekt teatru. Architekt zlikwidował – ze względów oszczędnościowych – lokale handlowe, a restaurację umieścił w innym miejscu. Ponadto zmienił również rozmieszczenie części pomieszczeń i klatek schodowych w budynku scenicznym. Kwestie finansowe wpłynęły także na wystrój wnętrza, który został ograniczony do niezbędnego minimum[4].
Umowa przewidywała również, że prace ziemne zostaną rozpoczęte jeszcze jesienią 1894 roku, obiekt w stanie surowym będzie oddany 1 listopada 1895 roku, a całkowite zakończenie budowy nastąpi 1 października 1896 roku[5]. Tak też się stało. Na Placu Teatralnym stanął gmach, który szybko stał się najważniejszym akcentem architektonicznym w układzie urbanistycznym XIX-wiecznego śródmieścia miasta, miejscem szczególnie chętnie odwiedzanym przez liczne rzesze bydgoszczan. Nie mniej zadowoleni od mieszkańców miasta byli również – jak się wydaje – radni, którzy wystosowali do odpowiednich władz pismo, w sprawie nadania Seelingowi tytułu królewskiego radcy budowlanego. Fakt ten być może przyczynił się do wzniesienia przez architekta w mieście nad Brdą jeszcze dwóch neogotyckich kościołów ewangelickich (jedynych w całym dorobku Seelinga – sic!) oraz eklektycznej kamienicy mieszczańskiej i willi dla rodziny radcy miejskiego Henryka Dietza [6].
Zwarta, niemal ascetyczna bryła Teatru Miejskiego na rzucie wydłużonego prostokąta (z dekoracją rzeźbiarską tylko od frontu), o dwóch wyraźnie wyodrębnionych częściach (widowni z westybulem i foyer wejściowym oraz scena z zapleczem) była czytelna nie tylko z bliska, ale można ją było również podziwiać z daleka, z odpowiedniej perspektywy i z każdej strony. Zwłaszcza od strony Placu Teatralnego (elewacja frontowa), dzisiejszej ulicy Marszałka Focha (elewacja tylna oraz jedna z elewacji bocznych), głównie jednak od strony pobliskiej rzeki (druga elewacja boczna) z perspektywy przerzuconego przez nią mostu, stanowiącej jego przedłużenie obecnej ulicy Mostowej i dużego skweru z zielenią (zarówno niską jak i wysoką). Ważny węzeł komunikacyjny miasta jakim był już wówczas Plac Teatralny i zbiegające się przy nim newralgiczne ulice (obecnie: Jagiellońska, Gdańska, Marszałka Focha i Mostowa), otrzymał interesujący akcent architektoniczny.
Uwaga przechodniów skupiała się przede wszystkim na elewacji frontowej flankowanej dwiema wieżami (kryjącymi klatki schodowe) pomiędzy którymi w wysuniętym do przodu ryzalicie flankowanym pilastrami w wielkim porządku, znajdowały się trzy otwory wejściowe do teatru (na parterze), ponad którymi umieścił architekt – jako główny akcent kompozycyjny – trójarkadową loggię (na I-piętrze) nakrytą monumentalnym trójkątnym frontonem z tympanonem wypełnionym płaskorzeźbami autorstwa berlińskiego rzeźbiarza Ernsta Westphala. Zdecydowanym podziałom wertykalnym elewacji frontowej, odpowiadały analogiczne (choć zredukowane do płaskich pilastrów i zróżnicowanych wielkością i kształtem otworów okiennych) podziały zastosowane przez architekta w elewacjach bocznych, zarówno w dłuższej, krytej dachem dwuspadowym części z widownią jak i wyraźnie szerszej i wyższej – choć nieco krótszej – nakrytej czterospadowym dachem namiotowym części scenicznej. Wszystkie elewacje zostały otynkowane, z boniami w układzie pasowym, co dodawało budynkowi lekkości i spójności.
Wrażenie niewyszukanej elegancji i czystości stylistycznej cechowało głównie wnętrza przeznaczone dla publiczności: westybul z kasami, foyer, widownię z dwoma piętrami balkonów, a także towarzyszące im korytarze, toalety i szatnie. Znane niestety wyłącznie z archiwalnych fotografii, zwłaszcza fotografii dokumentujących prace remontowe przeprowadzone przez Niemców w 1940 roku[7], zaskakują jednolitością kolorystyczną, z umiarkowanym wykorzystaniem marmuru (w westybulu i foyer), przede wszystkim jednak niemal purystycznym potraktowaniem nielicznych elementów dekoracyjnych. Niemal niezauważalne płaskorzeźby oraz ornamenty o geometrycznych motywach (w lożach prosceniowych na balkonie I pietra) zaprojektował wzmiankowany już Ernst Westphal. Z kolei widownię od sceny oddzielała kurtyna z dekoracją malarską przedstawiającą zawody śpiewaków z Wartburgu autorstwa Maxa Kocha z Berlina.[8]
Teatr Miejski w Bydgoszczy szczęśliwie przetrwał lata II wojny światowej, spłonął dopiero tuż po wyzwoleniu, w styczniu 1945 roku, nadawał się jednak do odbudowy. Docenił jego walory artystyczne Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisując go do rejestru zabytków, podobnego zdania byli również mieszkańcy miasta dla większości których był to po prostu ich teatr, i być może dlatego zaskoczone tym faktem nowe władze Bydgoszczy, nakazały rozebranie zrujnowanego budynku w 1946 roku.
[1] Daria Bręczewska-Kulesza, Bydgoskie realizacje Heinricha Seelinga, „Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu” Bydgoszcz 1999, z. 4, s. 15–38.
[2] Taż sama, Gmachy Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, [w:] Przybytki Melpomeny. Katalog wystawy 16 kwietnia – 8 czerwca 2008, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2008, s.21–22.
[3] Tamże, s. 22.
[4] Tamże, s. 23.
[5] Tamże.
[6] Daria Bręczewska-Kulesza, Bydgoskie realizacje Heinricha Seelinga, dz. cyt. s. 25–38.
[7] Fotografie były eksponowane na wystawie Przybytki Melpomeny, a następnie reprodukowane w katalogu.
[8] Daria Bręczewska-Kulesza, Gmachy Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, dz. cyt., s. 25.
Literatura:
-
Biskup M. red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991.
-
Bręczewska-Kulesza D., Bydgoskie realizacje Heinricha Seelinga. Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu: zeszyt 4. Bydgoszcz 1999.
-
Bręczewska-Kulesza D., Gmachy Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, [w:] Przybytki Melpomeny. Katalog wystawy 16 kwietnia – 8 czerwca 2008, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2008.
-
Janiszewska-Mincer B., Bydgoskie siedziby Melpomeny i Talii. [w:] Kalendarz Bydgoski 1986.
-
Janiszewska-Mincer B., Wybitna aktorka i kłopoty z Teatrem Miejskim w Bydgoszczy. [w:] Kalendarz Bydgoski 1981.
-
Mrozek Z., Z tradycji teatralnych Bydgoszczy (do 1918 r.) [w:] Kalendarz Bydgoski 1993.
-
Sucharska A., Bydgoski Teatr Miejski w latach międzywojennych. [w:] Kalendarz Bydgoski 1983.
autor: Lechosław Lameński
Lechosław Lameński:
Teatr im. Juliusza Słowackiego, Teatr im. Juliusza Osterwy, Teatr im. Wilama Horzycy, Teatr Miejskiinformacje dodatkowe
nie wprowadzono żadnych informacji
Dodaj informacje