Teatr im. Juliusza Osterwy
także Stadttheater (1939-1944); Teatr Zrzeszenia Aktorskiego (1944), Lubelski Teatr Centralnego Okręgu Przemysłowego im. Juliusza Słowackiego (1939), Teatr Wielki (1906-1921); Teatr Miejski (1921-1939, 1945-1949), Teatr Wojska Polskiego (1944-1945), Teatr Zimowy (1886-1906)ul. Gabriela Narutowicza 17 | |
pokaż na mapie | http://www.teatr.lublin.pl/ |
ważne wydarzenia
osoby
scenograf, dyrektor teatru, projektant wnętrz, stale związany z Lublinem, wykonywał także projekty dla wielu innych teatrów w całej Polsce
http://www.e-teatr.pl/pl/osoby/15758.html
ekonomista, dyrektor teatru im. Osterwy w Lublinie od 2000 roku (wcześniej, w latach 1978-1992 był tam wicedyrektorem) oraz dyrektor Teatru Narodowego w Warszawie a latach 1996-1998 (dyrektor administracyjny), a od 1998 roku jest dyrektorem naczelnym
http://www.e-teatr.pl/pl/osoby/6090,karierazawod.html#start
http://teatr.lublin.pl/pl,0,d5,krzysztof_toronczyk_br_dyrektor_naczelny.html
więcejhistoria
Powstały nie tak dawno, bo na początku lat 20. XIX wieku Teatr Zimowy, generalnie podobał się mieszkańcom koziego grodu, nie spełniał jednak wszystkich ich oczekiwań, zwłaszcza pod względem ilości miejsc i efektownej formy architektonicznej. Nic więc dziwnego, że już w 1875 roku na łamach „Kuriera Lubelskiego” anonimowy autor zaproponował założenie spółki aukcyjnej w celu wybudowania nowego, okazałego teatru z prawdziwego zdarzenia[1]. Z inicjatywy Jana Junczysa, ówczesnego budowniczego lubelskiego, zwrócono się do urzędu gubernialnego o pozytywne rozpatrzenie prośby o sprzedaż nieregularnego placu pokapucyńskiego, położonego pomiędzy ulicami Szpitalną (ob. ul. Peowiaków), Namiestnikowską (ob. ul. Narutowicza) i Gimnazjalną (ob. ul. Kapucyńska), na którym zamierzano wznieść nowy teatr. Pomysł natomiast nie był nowy, już od 1866 roku istniał bowiem projekt budowy teatru w tym samym miejscu, ale władze nie wyraziły wówczas zgody[2]. Podobnie jak pięć lat później (w 1880 roku) kiedy odrzucono – za niedopełnienie przepisów przeciwpożarowych - kolejny projekt Junczysa. On sam nie zniechęcony takim obrotem sprawy, wystąpił o pozwolenie na budowę, tym razem jako koncesjonariusz teatru w Lublinie, a zarazem budowniczy miejski, proponując, aby projekt jego budowy został wyłoniony w drodze konkursu[3].
Tak też się stało. W lutym 1882 roku ogłoszono oficjalnie konkurs jako realizacyjny, otwarty powszechny i jawny, wyznaczając trzy nagrody w wysokości 750, 450 i 350 rubli[4]. Jego warunki zostały przedstawione na łamach „Inżynierii i Budownictwa”, fachowego i poczytnego pisma warszawskiego, cieszącego się uznaniem w środowisku architektów[5], natomiast lokalna „Gazeta Lubelska” przedstawiła szczegółowe plany parceli, na której miał zostac wybudowany nowy teatr[6]. Potencjalni projektanci stanęli przed bardzo trudnym zadaniem, nie tylko dlatego, że musieli – stosownie do regulaminu – opracować zarówno plany budowy teatru jak i towarzyszącej mu resursy kupieckiej, która – zgodnie z intencjami organizatorów – miała być dla niego zapleczem finansowym. Dużym utrudnieniem, a zarazem wyzwaniem był, również nietypowy, pięcioboczny kształt parceli położonej pomiędzy wspomnianymi ulicami: Szpitalną, Namiestnikowską i Gimnazjalną. Po tragicznych w skutkach pożarach teatrów w Nicei i Wiedniu (Ringtheater) w 1881 roku, które pochłonęły od 650 do 1100 ofiar, organizatorzy postawili warunek, aby ze względów bezpieczeństwa konstrukcja budynku teatru lubelskiego była stalowa, a w jego wnętrzu znalazł się zarówno odpowiednio wydajny system wentylacyjny, jak i wodny.
Być może ze względu na nie najlepsze nagłośnienie całego przedsięwzięcia, konkurs nie spotkał się ze szczególnym zainteresowaniem środowisk zawodowych. W przewidzianym regulaminem terminie nadesłano zaledwie sześć prac, autorstwa młodych, początkujących architektów i budowniczych. Jury, zdominowane przez architektów warszawskich (których reprezentowali: Władysław Hirszel, Stanisław Adamczewski, Witold Lanci i Konstanty Wojciechowski oraz przedstawicieli władz budowlanych i miasta Lublina, na czele z prezydentem M. Wolińskim i budowniczym miejskim J. Junczysem), przyznało pierwsze miejsce Karolowi Kozłowskiemu, drugie otrzymał projekt będący wspólnym dziełem Stefana Szyllera, Hieronima Osuchowskiego i Antoniego Jabłońskiego, a trzecie projekt Edwarda Goldberga, architekta z Petersburga[7].
Dla Karola Kozłowskiego(1847-1902)[8], wówczas zaledwie trzydziestopięcioletniego twórcy, tak naprawdę udział w konkursie lubelskim był debiutem na wymagającym rynku architektonicznym, największe sukcesy na polu szczególnie mu bliskiego budownictwa teatralnego z jego udziałem – miały bowiem dopiero nastąpić. Kilka lat później architekt wzniósł m.in. dwa budynki teatralne w Mińsku Litewskim i Ciechocinku (oba w 1890 roku), jego dziełem był również niezwykle efektowny – dziś już niestety nieistniejący – budynek Filharmonii Warszawskiej z 1902 roku, ze wspaniałym dachem utrzymanym w manierze neobarokowej.
Decyzja jury nie wszystkim się jednak spodobała i doprowadziła do całkiem ożywionej dyskusji prasowej na łamach pism warszawskich „Inżynierii i Budownictwa”, „Kłosów”, „Przeglądu Technicznego” oraz „Biesiady Literackiej”. I tak Zygmunt Kiślański zarzucił jurorom koteryjność i stronniczość[9], Antoni Jabłoński jako zdobywca drugiej nagrody (wraz z kolegami) wytknął wady i uchybienia projektu przeznaczonego do realizacji[10], podczas gdy Franciszek Ksawery Martynowski chwalił projekt Kozłowskiego i bronił decyzji jurorów[11].
Tymczasem w mieście przyjęto wyniki konkursu wręcz entuzjastycznie. Budynek skalą, wyglądem, a zwłaszcza reprezentacyjnością w pełni odpowiadał gustom miejscowych notabli i zaspokajał ich lokalne ambicje. Nie mniej, ze względu na potrzebę wprowadzenia pewnych zmian w elewacjach bocznych, na których widać było – nie dość ozdobne - elementy konstrukcyjne[12] oraz w systemie przeciwpożarowym, przede wszystkim jednak na poważne kłopoty finansowe udziałowców, budowa gmachu nie mogła się rozpocząć natychmiast. Podjęto ją dopiero w 1884 roku. Pracami ziemnymi i murarskimi kierował Karol Kozłowski do spółki z Jarzyńskim, budowniczym lubelskim. Ostatecznie nieotynkowany budynek, ale za to kompletnie wyposażony i wykończony, otwarto uroczyście 6 lutego 1886 roku (tynki zewnętrzne położno prawdopodobnie dopiero po upływie dziesięciu lat, w 1896 roku). Obok tradycyjnej mszy świętej (o 11 przed południem w pobliskim kościele powizytkowskim), galowego przedstawienia i koncertu muzycznego (o 19.30), w trakcie którego orkiestra odegrała również m.in. mazura autorstwa Karola Kozłowskiego, miał miejsce w Hotelu Europejskim okolicznościowy bankiet. Bawiono się jeszcze długo po północy, a przemówieniom dziękczynnym nie było końca. Wydano również broszurę Nowy teatr w Lublinie (Lublin 1886), zawierającą dokładną historię budowy i szczegółowy opis wnętrza budynku, z kolei warszawska „Biesiada Literacka” podała pełną listę wykonawców: murarzy, ślusarzy, blacharzy i dekoratorów[13], natomiast lokalna „Gazeta Lubelska”- co najmniej od 1885 roku - na bieżąco informowała mieszkańców miasta o wszystkich sprawach związanych z budową i wyposażeniem nowego teatru[14].
Ze względów oszczędnościowych wzniesiony budynek teatru i resursy różnił się jednak dosyć istotnie od planów konkursowych. Przede wszystkim Karol Kozłowski nie zrealizował skrzydła zamykającego czworobok zabudowań od strony kościoła oo. Kapucynów. Redukcji uległa również dekoracja elewacji bocznych, które zostały jednak ujednolicone pod względem ilości kondygnacji i wysokości, przypominały teraz raczej typowe elewacje trzypiętrowych kamienic mieszczańskich, o jakie nawet w prowincjonalnym Lublinie nie było trudno. Z kolei najbardziej reprezentacyjna elewacja frontowa (skrzydło od ul. Namiestnikowskiej), w niczym niestety nie przypominała pełnej przepychu i dostojeństwa elewacji z pierwotnych planów. Ograniczone do niezbędnego minimum podziały wertykalne i horyzontalne tworzą co prawda całość ze wszech miar harmonijną i prostą, ale nie informuje ona – podobnie jak elewacje boczne – co się za nią kryje naprawdę. Wielka zatem szkoda, że pięcioosiowa elewacja o rozbudowanych gzymsach międzykondygnacyjnych, pasach boni (w parterze), fryzie z girlandami (ponad otworami okiennymi drugiego piętra), rytmicznie ustawionych pilastrach, flankujących otwory drzwiowe i okienne (na parterze i pierwszym piętrze), czy wreszcie efektownej attyce wieńczącej, z grupą rzeźbiarską po środku oraz kopułami po bokach, na zakończeniu pseudoryzalitów (nasuwających tym samym skojarzenia z wieżami), efekt talentu i dojrzałości projektowej Kozłowskiego, pozostała wyłącznie na papierze. Gdyby bowiem została zrealizowana we wszystkich szczegółach, ten fragment XIX-wiecznego śródmieścia Lublina zyskałby blask i atmosferę bliską stolicy Francji z epoki Drugiego Cesarstwa.
Najbliższe pierwotnemu pomysłowi jest wnętrze teatru (choć i w nim zabrakło ostatecznie większości projektowanych z dużym rozmachem dekoracji sztukatorskich i rzeźb), mieszczące się w skrzydle od ul. Szpitalnej. Tak jak w dniu otwarcia, ciągle – mimo upływu ponad stu dwudziestu lat – niezapomniane wrażenie robi ukształtowana w podkowę widownia na około 700 miejsc, z lożami na parterze, ujęta po bokach balkonami na pierwszym i drugim piętrze oraz galerią na trzecim piętrze, zespolona w jedną spójną całość z odpowiednio dużą sceną (pierwotnie 8-mio planową, każdy plan z 4 kulisami ruchomymi i pięcioma trapowymi zapadniami) oraz bardzo nowoczesną maszynerią, obsługiwaną w razie potrzeby przez jednego człowieka. Kurtyna przedstawiała część Krakowskiego Przedmieścia z widokiem na Bramę Krakowską i Trynitarską, kościół św. Ducha i gmach magistratu lubelskiego. Elementem całkowicie odrębnym (dostawionym do widowni pod katem ostrym) miał być w zamierzeniu architekta przestronny westybul, jeszcze bardziej efektowny, wręcz kapiący od przepychu, z kasą, szatnią, bufetem i schodami (prowadzącymi na widownię i na galerie), które odarte jednak niemal ze wszystkich dekoracji (pozostały tylko stiuki pokrywające zwierciadlane sklepienia i lustra oraz malowane godła sztuk pięknych), wypełniły ostatecznie całą przestrzeń skrzydła frontowego.
Kolorem dominującym w tak ukształtowanym wnętrzu teatralnym stała się czerwień pompejańska, którą pomalowano ściany, czerwone były również obicia siedzeń na widowni i foteli w lożach.
[1] Teatr w Lublinie, „Kurier Lubelski” 1875, nr 90, s. 358.
[2] Nowy teatr w Lublinie, „Kurier Lubelski” 1866, nr 33, s. 151; Budowa teatru w Lublinie, „Kurier Lubelski” 1877, nr 45, s. 2 (cz. 1); nr 46, s. 2 (cz. 2); por. Karol Hoffman, Przeszłość i przyszłość teatru w Lublinie, [w:] Nowy teatr w Lublinie, Lublin 1886, s. 1-3.
[3] Leon Bogdanowicz, Nowy teatr w Lublinie, [w:] Ibidem, s.3-8.
[4] Maria Rudowska, Warszawskie konkursy architektoniczne w latach 1864-1898, Warszawa 1972, s. 30-31.
[5] Jan Junczys, Konkurs na projekt architektoniczny budowy teatru i resursy w Lublinie, „Inżynieria i Budownictwo” 1882, nr 4, s. 33-34.
[6] Teatr lubelski, „Gazeta Lubelska” 1883, nr 74, s. 1.
[7] Leon Bogdanowicz, op. cit., s. 7; por. Konkurs na teatr i resursę w Lublinie, „Przegląd Techniczny” 1882, T. XVI, nr 12, s. 143-144.
[8] Architekt niestety nie ma jeszcze monografii, tak więc ciągle podstawowe informacje o jego dokonaniach musimy czerpać z niezastąpionego słownika Stanisława Łozy, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa [1954], s. 155-156.
[9] Zygmunt Kiślański, Kilka słów z powodu konkursu na budowę teatru w Lublinie, „Przegląd Techniczny” 1882, T.XVI, nr 10, s. 89.
[10] Antoni Jabłoński, Projekt konkursowy teatru i resursy w Lublinie budowniczych Stefana Szyllera, Antoniego Jabłońskiego i Hieronima Osuchowskiego, „Przegląd Techniczny” 1882, T. XVI, nr 12, s. 135-140; Antoni Jabłoński, Z powodu artykułu p. Martynowskiego o projektach konkursowych na gmach teatralny w Lublinie, „Kłosy” 1883, nr 933, s. 319.
[11] Franciszek Ksawery Martynowski, Co się komu należy, „Inżynieria i Budownictwo” 1882, nr 19/20, s. 217; Franciszek Ksawery Martynowski, Teatr w Lublinie. Projekta konkursowe, „Kłosy” 1883, nr 913, s. 293.
[12] Opis planu konkursowego na budowę gmachu teatru i resursy w Lublinie. Projekt architekta Kozłowskiego, „Inżynieria i Budownictwo” 1882, nr 18, s. 211-212.
[13] L., Nowy teatr w Lublinie, „Biesiada Literacka” 1886, nr 11 (532), s. 165-166.
[14] Wiadomości miejscowe i z kraju, „Gazeta Lubelska” 1885, nr 65, s. 1; nr 84, s. 1; nr 99, s. 1-2; nr 112, s. 1; nr 137, s. 2; nr 236, s. 1; Z miasta i okolicy, Ibidem 1886, nr 4, s. 1; J.P., Nowy teatr, Ibidem 1886, nr 27, s. 1; Z miasta i okolicy, Ibidem 1886, nr 28, s. 1; nr 29, s. 1; nr 31, s. 1; nr 43, s. 1-2; nr 69, s. 2.
Literatura:
-
Bogdanowicz L., Nowy teatr w Lublinie, [w:] Nowy teatr w Lublinie, Lublin 1886.
-
Budowa teatru w Lublinie, „Kurier Lubelski” 1877, nr 45, 46.
-
Hoffman K., Przeszłość i przyszłość teatru w Lublinie, [w:] Nowy teatr w Lublinie, Lublin 1886.
-
Jabłoński A., Projekt konkursowy teatru i resursy w Lublinie budowniczych Stefana Szyllera, Antoniego Jabłońskiego i Hieronima Osuchowskiego, „Przegląd Techniczny” 1882, T. XVI, nr 12.
-
Jabłoński A., Z powodu artykułu p. Martynowskiego o projektach konkursowych na gmach teatralny w Lublinie, „Kłosy” 1883, nr 933.
-
Junczys J., Konkurs na projekt architektoniczny budowy teatru i resursy w Lublinie, „Inżynieria i Budownictwo” 1882, nr 4.
-
Kiślański Z., Kilka słów z powodu konkursu na budowę teatru w Lublinie, „Przegląd Techniczny” 1882, T.XVI, nr 10.
-
Konkurs na teatr i resursę w Lublinie, „Przegląd Techniczny” 1882, T. XVI, nr 12.
-
L., Nowy teatr w Lublinie, „Biesiada Literacka” 1886, nr 11 (532).
-
Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
-
Martynowski F.K., Co się komu należy, „Inżynieria i Budownictwo” 1882, nr 19/20.
-
Martynowski F.K., Teatr w Lublinie. Projekta konkursowe, „Kłosy” 1883, nr 913.
-
Nowy teatr w Lublinie, „Kurier Lubelski” 1866, nr 33.
-
Opis planu konkursowego na budowę gmachu teatru i resursy w Lublinie. Projekt architekta Kozłowskiego, „Inżynieria i Budownictwo” 1882, nr 18.
-
Rudowska M., Warszawskie konkursy architektoniczne w latach 1864-1898, Warszawa 1972.
-
Teatr lubelski, „Gazeta Lubelska” 1883, nr 74.
-
Teatr w Lublinie, „Kurier Lubelski” 1875, nr 90.
-
Wiadomości miejscowe i z kraju, „Gazeta Lubelska” 1885, nr 65, 84, 99, 112, 137, 236.
-
Z miasta i okolicy, „Gazeta Lubelska” 1886, nr 4, 28, 29, 31, 43, 69.
-
J.P., Nowy teatr, „Gazeta Lubelska” 1886, nr 27.
Zob. także:
http://tnn.pl/Teatr_im._Juliusza_Osterwy_w_Lublinie,2121.html
Artyści i ich prace dla teatru: Feliks Toplicki (prace malarskie); Ploeschko (sztukaterie); Wiktor Naramowski i Miłosław Krzesiński (dekoracje teatralne); Stanisław Cyrański (maszyneria teatralna)
autor: Lechosław Lameński
Lechosław Lameński:
Teatr im. Juliusza Słowackiego, Teatr im. Juliusza Osterwy, Teatr im. Wilama Horzycy, Teatr Miejskiinformacje dodatkowe
nie wprowadzono żadnych informacji
Dodaj informacje