enczsksiplhudeitsvhrespt
/ plgłówne menu
jesteś tutaj Theatre database
EN | PL

Teatr Miejski, 1801 – 1935

historia teatrugaleriadane techniczneoryginalne wyposażenie

ważne wydarzenia

(więcej)1798 | ogłoszenie konkursu na budowę teatru
Wygrał Carl Samuel Held.
(więcej)1801 | oficjalne otwarcie

(więcej)1886 | zabudowanie kolumnady przed frontowym wejściem

(więcej)1904 | dobudowanie foyer dla koronowanych głów

(więcej)1934 | gruntowna przebudowa i modernizacja budynku

osoby

(więcej)Ernst Schade |Architekt
Architekt pierwotnego budynku "sporthalle" (Opera Bałtycka). Przedstawił skomplikowany eklektyczny projekt przebudowy teatru w Gdańsku w 1899 roku.więcej

(więcej)? Licht |Architekt

W 1872 roku przedstawił projekt modernizacji i przebudowy fasady teatru Gdańsku. Chciał przebudowac fasadę w stylu neo-gotyckim. Projekt nie został zrealizowany ze względu na brak finansów i zdecydowania u zarządców teatru.


(więcej)Carl Samuel Held |Architekt

Był uczniem Langhansa starszego, z którym współpracował od 1787 roku w Berlinie. W roku 1794 przyjechał do Gdańska, gdzie objął stanowisko miejskiego radcy budowlanego.


historia

Teatr Miejski w Gdańsku zaprojektowany przez Carla Samuela Helda poprzez swą formę architektoniczną nawiązywał do realizacji kręgu Boullé-Ledoux.

Samuel Held był uczniem Langhansa starszego, z którym współpracował od 1787 roku w Berlinie. W roku 1794 przyjechał do Gdańska, gdzie objął stanowisko miejskiego radcy budowlanego. Cztery lata później budowniczy otrzymał zadanie przygotowania propozycji budowli teatralnej. Held wykonał wówczas cztery szkice teatrów, co w dużej mierze podyktowane było problemami, z jakimi musiano się borykać w miastach obwiedzionych fortyfikacjami, a przy tym o gęstej zabudowie. Proponowane przez niego kolejne lokalizacje (przy Targu Drzewnym, na osi ul. Kowalskiej czy na Targu Węglowym nieopodal Zbrojowni) nie zyskały akceptacji radnych miasta. Dopiero czwarta propozycja została przyjęta. Wedle niej, budynek teatru został usytuowany po północnej stronie Targu Węglowego tak, że tworzył

zamknięcie tego placu od strony ul. Św. Ducha[1].

W porównaniu z trzecią koncepcją Helda – która wszakże zakładała również ulokowanie teatru na Targu Węglowym – przyjęte rozwiązanie sprawiło, że wzniesiony w tym miejscu gmach teatru nie przesłaniał widoku na Zbrojownię.

Kwestia ta jest nieobojętna, ponieważ jest wyraźnym świadectwem stosunku ówczesnych mieszkańców do samego placu i otaczającej go zabudowy. Gmach Teatru Miejskiego wpisywał się bowiem w grupę budowli, które w historii Gdańska uzyskały wyjątkowe znaczenie. Od wschodu sąsiadował z tak zwaną Starą Apteką (dawną wytwórnią prochu i amunicji), za którą bardziej na południe znajdowała się Zbrojownia. Od południa natomiast plac ograniczał Dwór Bractwa św. Jerzego, położony przy najważniejszym trakcie miasta – ul. Długiej, z wnoszącą się w pobliżu Złotą Bramą.

Sam plac od wieków pełnił funkcje nie tylko handlowe. W okresie słynnych Jarmarków Dominikańskich w miejscu tym urządzano na nim zwyczajowo zabawy i festyny, nadto było to miejsce, które chętnie odwiedzały wędrowne trupy teatralne. Tutaj wreszcie w XVII wieku mieszkańcy mogli podziwiać modne fajerwerki.

Zamiarem Helda było bez wątpienia nie tylko przygotowanie stałego miejsca dla organizowania przedstawień, ale także stworzenie budowli o najwyższych walorach artystycznych. Stanowiąc odpowiednią reprezentację nowej publicznej instytucji o najwyższej randze „świątyni”, gmach ten miał być ozdobą jednego z dwóch najważniejszych placów miasta, a równocześnie przemienić go w kulturowe centrum. Pierwszy uczyniony przez architekta krok w tym kierunku był starannie przemyślany – świadczy o tym wybór miejsca na budowę. Także i pod względem kształtu architektonicznego pomysłodawca nadał mu charakter wysoce reprezentacyjny, zgodny z zaleceniami Schillera[2].

Budynek założony został na wielobocznym rzucie, którego formę zdeterminowała istniejąca od wschodu zabudowa. W zasadzie podstawą był prostokąt o wymiarach 25 m x 30 m, z którego „wycięto” północno-wschodnie naroże. Drugim wyłomem w prostokątnym rzucie był nieznacznie wysunięty od południa, umieszczony centralnie ryzalit. W tak rozrysowanym rzucie połowę powierzchni zajęła scena ze skromnym zapleczem, ulokowana po stronie północnej. Natomiast część południowa w całości przeznaczona została na widownię wraz z otaczającymi ją kuluarami oraz umieszczonymi w narożach schodami.

Widownia o typie balkonowo-lożowym uzyskała szczególną formę. Podstawę dla niej stanowił zarys uciętego w ⅓ długości obwodu koła, którego pełny obwód zamykał się już w obszarze sceny, poza linią portalu. Ten sposób rozwiązania wskazywał, że Held doskonale znał nie tylko ówczesne realizacje, ale także posiadał sporą wiedzę teoretyczną z tego zakresu[3].

Balkony pierwszego i drugiego piętra zostały podzielone na niewielkie loże przeznaczone dla 5–7 osób, otaczające parter, w którym przewidziane były jedynie miejsca stojące. Mimo że w budynku zabrakło miejsca dla urządzenia foyer i garderoby, a korytarze i schody okazały się ciasne i niewygodne – teatr został przyjęty przez publiczność Gdańska z dużym uznaniem. Niewątpliwie na wysokiej ocenie gmachu zaważył także jego reprezentacyjny wygląd, który architekt osiągnął, działając czystymi formami geometrycznymi. Rzut odzwierciedlał kształt gmachu, który sprowadzał się do dwóch stereometrycznych brył: zwartego bloku mieszczącego widownię i scenę – poprzedzonego od frontu czterema kolumnami wielkoporządkowego portyku – i wznoszącej się nad podstawowym blokiem kopuły. Monumentalny charakter gdańskiej realizacji podkreślały jednolite, poziome pasy boniowania, metopowo-tryglifowy fryz spinający cały blok, zastosowanie w portyku surowych, doryckich kolumn, a nade wszystko skala i proporcje całego gmachu.

Uroczyście otwarty 3 sierpnia 1801 roku teatr przetrwał w niezmienionym kształcie do roku 1886, kiedy to nowe przepisy budowlane wymusiły dobudowanie z obu stron ryzalitu klatek schodowych, przez co obudowany został portyk, który zatracił tym samym swój monumentalny charakter.

Jednak w miarę upływu czasu doraźnie tylko modernizowany budynek coraz bardziej odbiegał zarówno od oczekiwań publiczności, jak i wymagań stawianych ówczesnym budowlom publicznym. W latach trzydziestych XX wieku podjęto więc decyzję o konieczności modernizacji całego gmachu. W roku 1935 budynek został wyburzony do fundamentów i wzniesiony od nowa na znacznie powiększonym rzucie autorstwa spółki architektów Fritsch&Pries[4].

Należy podkreślić, że Teatr Miejski w Gdańsku odpowiadał już – zarówno przez urządzenie widowni o typie balkonowo-lożowym, jak i sposób opracowania bryły – ogólnie przyjętym dla architektury teatralnej zasadom.



[1] Waldemar Krauße, Das Danziger Theater und sein Erbauer Carl Samuel Held, Danzig 1936; Jan Ciechowicz, 200 lat teatru na Targu Węglowym, Gdańsk 2004, s. 47.

[2] Hans Sedlmayr, Verlust der mitte. Die bildende Kunst des 19. und 20. Jahrhunderts als Symptom und Symbol der Zeit, Salzburg 1948, ss. 40–41.

[3] Bożena Grzegorczyk, Architektura i budownictwo teatralne we Wrocławiu od około 1770 roku do schyłku XIX wieku, Wrocław 2000, op. cit., ss. 3–42.

[4] Archiwum Państwowe w Gdańsku, sygn. 1155/24–1155/34.

 

 

Literatura:

  1. Archiwum Państwowe w Gdańsku, sygn. 1155/24–1155/34.
  2. Ciechowicz J., 200 lat teatru na Targu Węglowym, Gdańsk 2004.
  3. Kadłubowski L., Teatr na Targu Węglowym, “Dziennik Bałtycki” 1956, nr 270.
  4. Krauße W., Das Danziger Theater und sein Erbauer Carl Samuel Held, Danzig 1936.
  5. Lehmbeck H., Theater, Konzert- Und Vereinshäuser [w:] Danzig und seine Bauten, Danzig 1907.
  6. Olędzki D., Tear Gdański [w:] „Architektura. Miesięcznik. Organ Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP” 1968, nr 1.
  7. Sedlmayr H., Verlust der mitte. Die bildende Kunst des 19. und 20. Jahrhunderts als Symptom und Symbol der Zeit, Salzburg 1948.

 

 

autor: Bożena Grzegorczyk

informacje dodatkowe

nie wprowadzono żadnych informacji

Dodaj informacje

nazwa będzie opublikowana

Email nie zostanie opublikowany

Informacja: Informacja o teatrze musi zawierać minium 10 znaków.

nineminustwo=