enczsksiplhudeitsvhrespt
/ plgłówne menu
jesteś tutaj Theatre database
EN | PL

Teatr im. Wilama Horzycy

Hermann Helmer, Ferdinand Fellner

także Teatr Miejski (1922-1925, 1926-1932, 1945), Teatr Ziemi Pomorskiej Bydgoszcz-Toruń (1949-1960), Stadttheater (1939-1945), Teatr Polski (1932-1934), Państwowy Teatr Narodowy (1920-1922), Teatry Dramatyczne Bydgoszczy i Torunia (1960-1961), Teatr Ziemi Pomorskiej (1934-1939, 1945-1949), Zjednoczone Teatry Pomorskie Bydgoszcz-Toruń-Grudziądz (1925-1926), Stadttheater Thorn (1904-1920)
historia teatrugaleriadane techniczneoryginalne wyposażenie

ważne wydarzenia

(więcej)30.9.1904 | otwarcie
premiera sztuki Ales die Preussen kamen Ottona Lindaua i Wallensteins Lager (Wallenstein’s Camp) Friedricha Schillera
(więcej)1934 | przebudowa
złoto i purpura wnętrz zostały zamienione na srebro i popiel
(więcej)1942 | 2 remont
likwidacja rzeźb i sztukaterii w westybulu, foyer, na korytarzach i widowni; utowrzenie lóż na I piętrze; na widowni wstawiono nowe fotele i rozwieszono kotary
(więcej)1995 | 3 remont
oddanie do użytku nowego budynku zaplecza z małą sceną
(więcej)2005 | renowacja
modernizacja instalacji centralnego ogrzewania, wymiana instalacji przeciwpożarowej, renowacja sztukaterii, podłogi na widowni oraz posadzek marmurowych i kamiennych
(więcej)2006 | całkowite zakończenie trwającego 6 lat remontu - ostani etap objął odnowę sceny i wymianę scenicznych urządzeń

osoby

(więcej)Hermann Helmer |

Niemiecki architekt, działający na terenie Austrii. Współpracował głównie z Ferdinandem Fellnerem. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium.

więcej

(więcej)Ferdinand Fellner |
Austriacki architekt. Projektant kilkudzesięciu budynków teatralnych. Ukończył Wiedeński Uniwersytet Techniczny.więcej

(więcej)Ernst Herter |Rzeźbiarz
Specjalizował się w rzeźbach przedstawiających postaci z mitologii.

(więcej)Józef Bergmann |
Architekt, kierownik budowy teatruwięcej

historia

Tradycja życia teatralnego w tym powstałym w średniowieczu Toruniu nie była zbyt długa ani bogata, sięgała jednak początku XIX wieku. Do wystawiania sztuk teatralnych i organizowania innych imprez publicznych służyła wówczas sala na parterze w ówczesnym Dworze Artusa, zbudowanym w latach 1827–1829 przy południowej pierzei Rynku Starego Miasta. Z biegiem czasu, wobec pogarszającego się stanu technicznego budynku (w 1866 roku rozebrano nawet jego część) i ograniczonych możliwości wystawienniczych, przestała odpowiadać coraz bardziej rozbudzonym aspiracjom kulturalnym miejscowego mieszczaństwa. Od połowy lat sześćdziesiątych XIX wieku zaczęto się poważnie zastanawiać nad wzniesieniem nowego gmachu, specjalnie zaprojektowanego do celów teatralnych[1]. Tym, który – konsekwentnie, z uporem, przez kilkadziesiąt lat – ponawiał wniosek do magistratu w tej sprawie, był miejscowy architekt Reinhard Uebrick. Zawsze jednak inne ważne sprawy komunalne (budowa mostu kolejowego czy dworca) lub polityczne (wojna prusko-francuska w 1871 roku), stawały na drodze realizacji jego pomysłu. Stan ten trwał do lat dziewięćdziesiątych, kiedy radni miejscy uznali, że sprawa budowy teatru wymaga natychmiastowego rozwiązania. Zdopingowało to Uebricka do opracowania w 1898 roku szkiców, które uzupełnione w 1901 roku, zakładały budowę na placu przy Bramie Bydgoskiej (ob. Plac Rapackiego), budynku klasycystycznego w formie, z wysuniętym przed elewację frontową portykiem kolumnowym. Ale i tym razem architekt nie miał szczęścia. Na wniosek radnego Otto Kriwesa, komisja do spraw budowy teatru toruńskiego, zwróciła się do znanego atelier wiedeńskiego Ferdynanda Fellnera (1847–1916) i Hermanna Helmera (1849–1919) o wykonanie wstępnej koncepcji rysunkowej[2].

Architekci, przez ponad czterdzieści lat wytężonej i bardzo owocnej działalności, od 1870 roku – kiedy rozpoczęli współpracę – po 1914 rok, który przyniósł jej kres, zaprojektowali i wybudowali 48 teatrów i budynków mieszczących sale koncertowe (sic!), głównie na obszarze Monarchii Austro-Węgierskiej i w Niemczech, od Wiednia i Augsburga, przez Zurych, Graz i Hamburg, aż po Odessę[3]. Ze względu na ogromną popularność jaką cieszyli się zarówno w środowisku zawodowym jak i wśród potencjalnych klientów (byli bardzo elastyczni, potrafili zaprojektować budynek w każdym stylu, określonej wielkości i za finanse adekwatne do możliwości zamawiającego), ich nazwiska pojawiły się w interesującym nas konkursie na projekt nowego teatru w Krakowie, zastanawiano się także poważnie czy nie powierzyć im (poza konkursem) przygotowanie planów nowego teatru lwowskiego.

Zaproponowany przez Fellnera i Helmera projekt zakładał budowę teatru dla 809 widzów, w bogatej szacie architektonicznej (z przewagą neobaroku i secesji), za sumę 455 266 marek[4]. Secesja zdominowała najbardziej reprezentacyjną część gmachu – jego elewację frontową. Jej motywem wiodącym stała się monumentalna, zamknięta półkoliście arkada ponad głównym wejściem do teatru, mieszcząca w swym wnętrzu zróżnicowane otwory okienne (małe, prostokątne i kwadratowe w dolnej partii i jedno duże, zbliżone kształtem do nerki w górnej), ujęta po bokach płaskorzeźbioną bordiurą, flankowana zdwojonymi kolumnami w wielkim porządku, których przedłużenie - już ponad gzymsem wieńczącym - stanowiły dwa pylony z siedzącymi na ich szczycie rzeźbami orłów. Tak powstałe podziały wertykalne elewacji frontowej, dopełniały pilastry narożne i międzyokienne w pozostałych elewacjach. Kontrastowały z nimi podziały horyzontalne w postaci zastosowanych przemiennie plastycznych pasów boni i rustyki (w najniższej kondygnacji) obiegających cały budynek, podobnie jak płaskie, wyrobione w tynku pasy pseudoboni w pozostałych kondygnacjach. Nad budynkiem teatru dominował typowo barokowy dach mansardowy nakrywający najwyższą część sceniczną.

Umowę z atelier Fellnera i Helmera podpisano w czerwcu 1903 roku. Pierwsze prace ziemne przy budowie teatru, który ostatecznie postanowiono wznieść przy dawnej Bramie Chełmińskiej, a nie jak wcześniej planowano przy Bramie Bydgoskiej, rozpoczęto w lipcu tego samego roku, podczas gdy już w listopadzie – a więc po zaledwie czterech miesiącach intensywnie prowadzonych robót [sic!] – budynek był ukończony w stanie surowym. Zgodnie z wymogiem władz pruskich w Berlinie, przy budowie teatru uczestniczyło wiele miejscowych firm budowlanych[5]. Także prace wykończeniowe i techniczne przebiegały wyjątkowo sprawnie, dzięki czemu 30 września 1904 roku nastąpiło uroczyste otwarcie nowego teatru toruńskiego. „W inauguracji, obok licznego grona wyższych urzędników administracji pruskiej i wyższych oficerów, wzięli udział członkowie magistratu i rady miejskiej, elita niemieckich warstw średnich Torunia w osobach znaczniejszych kupców, właścicieli fabryk i większych zakładów rzemieślniczych oraz nauczycieli gimnazjalnych i kierowników szkół ludowych. Aktu uroczystego przekazania teatru władzom miejskim, w osobie nadburmistrza dr Georga Kerstena, dokonał w imieniu atelier wiedeńskiego architekt Hermann Helmer. Akcentem, który niedwuznacznie świadczył o obliczu politycznym tej imprezy nadanym jej przez organizatorów, było wystawienie szowinistycznej w swoim tonie sztuki Ales die Preussen kamen, napisanej specjalnie na otwarcie teatru przez toruńskiego lekarza dr Ottona Lindaua. Akcja tej tendencyjnej i antypolskiej sztuki osnuta była wokół wydarzeń związanych z zajęciem Torunia przez Prusaków w dobie drugiego zaboru”[6].

Teatr wyposażony był w scenę o konstrukcji żelaznej, w tym żelazną kurtynę główną i pośrednią. Posiadał również oświetlenie elektryczne, centralne ogrzewanie i system wentylacyjny. Ostatnim elementem dekoracyjnym nowego teatru stały się dwie rzeźby autorstwa Ernsta Hertera przedstawiające personifikację tragedii – Melpomeny oraz muzy tańca i śpiewu – Terpsychory, umieszczone na postumentach przed elewacją frontową dopiero latem 1909 roku.

Teatr od momentu budowy przeszedł kilka remontów i modernizacji. W okresie dwudziestolecia międzywojennego (w 1934 roku) zmieniono wystrój i kolorystykę wnętrz z – powszechnie stosowanej w budynkach teatralnych tonacji czerwono-złotej na perłowo-srebrną. Orygnialną kolorystyke przywrócono podczas kapitalnego remontu w 1956 roku. W chwili obecnej w teatrze dominuje purpura i złoto. W latach okupacji hitlerowskiej (w 1941–1942 roku) przebudowano wnętrza budynku, rozebrano pylony z orłami w elewacji frontowej, skuto dekoracje rzeźbiarskie, a także zmniejszono otwory okienne pozbawiając je secesyjnego rysunku[7].



[1] Szczęśliwie  przetrwały obie wojny światowe bogate i interesujące materiały źródłowe, w tym akta miejskie Torunia, akta pruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a także – bezcenne w takich sytuacjach – informacje podawane przez  lokalną prasę. Na podstawie zawartych w nich faktów powstały dwa podstawowe opracowania autorstwa Bogusława Mansfelda i Kazimierza Wajdy Budowa teatru miejskiego w Toruniu, „Rocznik Toruński” T. 11, 1976, s. 143-162 oraz Teatr w Toruniu, Warszawa-Poznań-Toruń 1978. Nie sposób również pominąć rozważań  Joanny Kucharzewskiej zawartych w  jej książce Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871-1920, Warszawa 2004, s. 194-204, które posłużyły następnie autorce do napisania artykułu pt. Budynek Teatru Miejskiego w Toruniu w XIX i na początku XX wieku,  wygłoszonego  na konferencji naukowej w Bydgoszczy.

[2] Bogusław Mansfeld, Kazimierz Wajda, Budowa teatru miejskiego w Toruniu, op. cit., s. 146.

[3] Joanna Kucharzewska, Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871-1920,  op. cit., s. 366-367, 370-371; por. Hans Christian Hoffmann, Die Theaterbauten von Fellner und Helmer, München 1966.

[4] Bogusław Mansfeld, Kazimierz Wajda, Budowa teatru miejskiego w Toruniu, op. cit., s. 158-159.

[5] Ibidem, s. 156-157.

[6] Ibidem,  s. 161.

[7] Joanna Kucharzewska, Budynek Teatru Miejskiego w Toruniu w XIX i na początku XX wieku, op. cit., s. 9-10.

 

Literatura:

  1. 50 lat sceny toruńskiej, Towarzystwo Miłośników Torunia.
  2. 60 lat Sceny Polskiej w Toruniu, red. Maria Dworakowska, Zdzisław Wróbel, Toruńskie Towarzystwo Kultury, Toruń 1980.
  3. 80 lat Sceny Polskiej w Toruniu. Teatr im. Wilama Horzycy 1980-2000, red. Beata Banasik, Teatr im. Wilama Horzycy, Toruń 2000.
  4. Beyond Everydayness. Theatre Arhcitecture in Central Europe, red. Igor Kovacevic, National Theatre in Prague, Praga 2010.
  5. Kuchtówna Lidia, Wielkie Dni Małej Sceny. Wilam Horzyca w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu 1945-1948, IS PAN, 1972.
  6. Kwaskowski Stanisław, Teatr w Toruniu 1920-1939, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk-Bydgoszcz 1975.

 

 

autor: Lechosław Lameński

informacje dodatkowe

Panie Lechosławie, głupoty Pan chrzanisz tym zdaniem: \"Tradycja życia teatralnego w tym powstałym w średniowieczu Toruniu nie była zbyt długa ani bogata, sięgała jednak początku XIX wieku\" - Otóż wręcz przeciwnie: tradycja ta w Toruniu należy do najbogatszych i najstarszych w Polsce i sięga XVI w.

Michał - 05.01. 2020

Dodaj informacje

nazwa będzie opublikowana

Email nie zostanie opublikowany

Informacja: Informacja o teatrze musi zawierać minium 10 znaków.

fourminusone=