Teatr Polski
także Theatre der Stadt Warsau (1940-1945), Teatr Polski (1913-1940)ul. Karasia 2 | |
pokaż na mapie | http://www.teatr-polski.art.pl/ |
ważne wydarzenia
na inaugurację przygotowanno Lillę Wenedę autorstwa Juliusza Słowckiego; reżyserował Juliusz Osterwa
osoby
historia
Wczesnomodernistyczny gmach Teatru Polskiego był pierwszym nowoczesnym teatrem jaki powstał w Polsce w XX wieku. Jego autorem był Czesław Przybylski, architekt z pierwszej generacji modernistów. Budynek, usytuowany na tyłach kamienic Krakowskiego Przedmieścia, nie był przewidziany do oglądania z dalekiej perspektywy. Niefortunna lokalizacja wymusiła rozwiązania, które pozwoliły zaistnieć tej architekturze w przestrzeni miejskiej. Elegancka kameralna bryła teatru stylistycznie reprezentuje wczesnomodernistyczny klasycyzm, z charakterystycznym dla architektury europejskiej powstającej około roku 1912 nawiązaniem do francuskiego empiru (na pamiątkę marszu Napoleona na Moskwę). Trzykondygnacyjna bryła o miękko poprowadzonej fasadzie z półokrągłymi ryzalitami i portefenetrami, o jasnej kolorystyce kremowych tynków i o dyskretnym wystroju rzeźbiarskim (5 płaskorzeźbionych medalionów z postaciami z dramatów polskich autorstwa Zygmunta Otta), była zapowiedzią wnętrza, które zachwyciło współczesnych swą „pałacową“ elegancją, „czarem i wdziękiem“, jasną kolorystyką i przestronnością, zwielokrotnioną wizualnie za pomocą luster. Łącząc pomysły wywodzące się z baroku z antykiem, gmach wnosił modernistyczne już elementy do architektury teatralnej: nowe rozwiązanie szatni, sposób potraktowania przestrzeni jasnego i przestronnego parteru, z korytarzem obiegającym łukiem widownię. Białe marmurowe schody prowadzące do foyer o kształcie niewymiarowego wieloboku, który uznano za najszlachetniej architektonicznie rozwiązany zakątek gmachu. Zrywając z tradycyjnymi czerwieniami wnętrz teatralnych wypracowanymi w XIX wieku, wnętrzu Teatru Polskiego nadano kolorystykę już modernistyczną: biel i błękit z dyskretnymi złoceniami, połączone z neoempirowym wystrojem i umeblowaniem (meble intarsjowane w stylu Ludwika XVI i empire, w parterze i lożach kryte złotawą „brokateliną“, w fotelach obite w kolorze popielatym, kurtyna koloru gris-perle, freski, lustra). Ten wykwintny wystrój dopełniało subtelne malarstwo Edwarda Trojanowskiego. Widownia na 1004 miejsc miała jeszcze wprawdzie charakter XIX-wieczny, ale nowoczesna żelbetowa konstrukcja plafonu na dwóch podporach kolumn przechodzących na balkonach w pilastry, jest realizacją najnowszcyh wówczas konstrukcji. Także z punktu widzenia wyposażenia technicznego teatr był rewelacją. Scena o powierzchni 400 m2 (o wymiarach 20,55 m szerokości x 19,80 m głębokości x 18,50 m wysokości), posiadała pierwszą w Polsce, najnowocześniejszą scenę obrotową o średnicy 17 m, zachowaną do dziś. Nowością był półokrągły horyzont, dający nowe efekty malarskie, oraz nowoczesne, najnowszego typu oświetlenie elektryczne (lampa Schwabego o sile 60 tys. świec, rozłożonych w 40 lampach łukowych). Nowością był także kształt budki suflera: pudełko, niemal niewidoczne, które zastąpiło tradycyjną muszlę. Teatr miał nowoczesne, przestronne zaplecze. Działalność zainaugurowano w 1913 roku. Teatr działał nieprzerwanie do 1939 roku, a po zajęciu Warszawy przez Niemców zorganizowano w budynku Theater der Stadt Warschau. Niszcząc miasto po powstaniu warszawskim w 1944 roku, żołnierze niemieccy budynek teatru oszczędzili. Uratowała się część wystroju i obrotówka. Odremontowany pod kierunkiem Konstantego Jakomowicza, z czterema dekoracyjnymi panneau autorstwa Tadeusza Gronowskiego, teatr został otwarty ponownie w 1946 roku. W 1982 zmieniono modernistyczną kolorystykę wnętrza, zastępując popielate obicia tradycyjnym „teatralnym“ czerwonym rypsem (z tego samego wykonano też kurtynę), co spowodowało, że zatraciła się subtelna elegancja wczesnomodernistycznej przestrzeni.
Budynek Teatru Polskiego, będąc zapowiedzią modernistycznej, racjonalistycznej tzw. szkoły warszawskiej w architekturze polskiej, jest jednym z najwybitniejszych dzieł architektury XX wieku w Polsce.
Tekst zobowiązania z 27 lipca 1910 r. w Pałacu Błękitnym, po odczytaniu przez Arnolda Szyfmana memoriału dotyczącego budowy przyszłego teatru.
A. Szyfman, Labirynt teatru, Warszawa 1964, s. 76 - 78.
„Pragnąc zrealizować dawno już podjętą myśl utworzenia w Warszawie nowej polskiej sceny o charakterze literackim, my, niżej podpisani, zobowiązujemy się przyszłemu kierownikowi teatru p. dr Arnoldowi Schifmanowi udzielić pożyczki w sumach poniżej określonych. Sumy te mają być wypłacone nie później, jak w dniu 25-ym listopada 1910 roku na ręce ks. Stanisława Lubomirskiego, prezesa Banku Krajowego.
§ 1. Pożyczka zostaje udzielona specjalnie na cel powyższy na przeciąg lat 15 od 1 listopada 1912 roku do dnia 1 listopada 1927 r. W ciągu tego okresu czasu ma być spłacona w 15 równych rocznych ratach.
§ 2. Procent 4% w stosunku rocznym płatny będzie półrocznie z góry, poczynając od 1 stycznia 1912 r. od pozostającej do spłaty sumy.
§ 3. Wypożyczona suma będzie zabezpieczona hipotecznie na nieruchomości teatralnej, którą to nieruchomość dr Schifman obowiązany jest nabyć na swoje imię. Do nieruchomości należeć będzie całkowite urządzenie teatru wraz z maszynami, dekoracjami, krzesłami i kostiumami.
§ 4. Wypożyczona przez dr Schifmana suma do dnia aktu nabycia nieruchomości złożona będzie w banku ks. Stanisława Lubomirskiego. Na rachunek dr Schifmana będzie przeniesiona w dniu, w formie i na warunkach, wskazanych w § 8.
§ 5. Hipoteczne zabezpieczenie obowiązany jest dać p. Schifman po uzyskaniu pożyczki Towarzystwa na spłatę właściciela nieruchomości i po dodatkowej pożyczce prywatnej, nie przewyższającej jednak pożyczki Towarzystwa.
§ 6. Wszyscy pożyczający na urządzenie teatru będą mieć równe pierwszeństwo hipoteczne.
§ 7. W razie, gdyby ogólna suma subwencjonalnych pożyczek nie dosięgła cyfry 80 000 rb do dnia 15 grudnia 1910 r., dr Schifman nie ma prawa rozpoczynać działalności i wszelkie w tej mierze czynności jego nie obowiązują udzielających pożyczkę, umowa sama przez się zostaje rozwiązana i Bank ks. Stanisława Lubomirskiego zwróci złożone sumy ich właścicielom.
§ 8. W razie, jeżeli suma 80 000 rb lub więcej będzie całkowicie złożona, dr Schifman nawet i wcześniej, jak w dniu 15 grudnia, ma prawo podjąć ją w następujący sposób:
jedna czwarta zebranej sumy w dzień podpisania aktu nabycia,
reszta zaś po okazaniu tytułu własności".
Jakiś czas później okazało się, iż tempo deklarowania i wpłacania pieniędzy nie będzie tak szybkie, jak się spodziewano. Wydłużono więc terminy podane w akcie z 27 VII 1910 r.
Treść aneksu:
,,Ad § 7 i § 8 Deklaracja powyższa zostaje przedłużona do dnia 1 kwietnia 1911 r. z zastrzeżeniem, że w razie uzbierania oznaczonej sumy w terminie wcześniejszym, p. Schifman ma prawo ją podjąć w wyżej (w § 8) oznaczony sposób.
Ad § 1 i § 2 Artykuł 1-szy i 2-gi ulegają zmianie wobec przesunięcia terminu budowy, która nie może być ukończona przd jesienią roku 1912. Zmiana polega na tym, że okres spłacania sumy w ciągu lat 15 rozpoczyna się z dn. 1 lisopada 1913 r.—kończy się w 1928 r.; procent w stosunku 4% rocznie płatny od dnia 1 stycznia 1913 r. Reszta treści art. 1 i 2-go pozostaje bez zmiany".
Ważniejsze prace remontowe w budynku Teatru Polskiego w latach 1945-1985 (na podstawie publikacji Teatr Polski w Warszawie. Dzieje budynku Barbara Król-Kaczorowska):
1955-1960 – generalny remont. Projekt i nadzór architektoniczny powierzono pracowni Miastoprojekt-Wschód pod kierunkiem prof. arch. Piotra Biegańskiego. W skład tego zespołu wchodzili: architekci Jacek Cydzik, Tadeusz Gałęzowski, Anna Banaszewska. Prace budowlane prowadziło Przedsiębiorstwo Konserwacji Zabytków: inspektorem nadzoru był mgr inż. Tadeusz Bronikowski.Wykonane prace:
-
przeprojektowanie i przebudowanie kotłowni
-
przebudowanie centralnego ogrzewania
-
przebudowanie wentylację widowni
-
wyposażenie teatru w komory klimatyzacyjne z ogrzewaniem i nawilżaniem powietrza
-
wmontowanie instalacji elektrycznej
-
instalacja nowej nastawni regulującej oświetlenie sceny
-
przeprojektowanie palarni
-
przeprojektowanie holu kasowego
-
wyremontowanie widowni – zmiana foteli i tkanin na ścianach, na I piętrze odnowienie kuluarów, pokrycie lóż nową tkaniną, kosztem dwóch lóż, stworzono dwie kabiny: akustyczną i oświetleniową, z bezpośrednim wglądem na scenę, zainstalowanie nowej nastawni świateł scenicznych i aparatury elektroakustycznej
-
położenie w salonie-foyer i w saloniku nowej posadzki według poprzedniego wzoru
-
przeprowadzenie przebudowy kuluarów II balkonu, nigdy nie doszło do zakończenia tej części przebudowy
-
przebudowanie bufetu pracowniczego w podziemiu
-
wyposażenie teatru w nowe reflektory oraz wybudowanie dwóch mosty horyzontowe
1982 -1985 – generalny remont. Wykonane prace:
-
wyremontowanie urządzeń sanitarnych dla personelu
-
położenie nowej podłogi w malarni
-
wyremontowanie dachu nad głównym budynkiem i malarnią
-
wymiana nastawni na nowoczesny pulpit nastawczy ze zwiększoną liczbą obwodów
-
wymiana kurtyny
-
wyremontowanie centralnego ogrzewania
-
wymiana podłóg na parterze, w lożach i na I balkonie
-
zmianawystoju słupów odzielających szatnię od kuluarów
-
wymiana instalacji elektrycznych sceny i widowni
-
odnowienie plafonu widowni wraz z malowidłami znajdującymi się na obramowaniu plafonu
-
przeprowadzenie renowacji elewacji
-
przebudowanie portierni
Literatura:
-
„Architekt” 1913, z.3-4.
-
"Architektura i Budownictwo" 1936, nr 8-9-10.
-
Artyści Teatru Polskiego w Warszawie, katalog, Wydawnictwo Centralnego Biura Wystaw Artystycznych, Warszawa 1988.
-
Dienstl M., Gmach nowego Teatru Polskiego [w:] „Kurier Warszawski” 1913, nr 28.
-
Iwaszkiewicz J., Teatr Polski w Warszawie 1938-1949, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1983.
-
Krasiński E., Teatr Polski Arnolda Szyfmana 1913-1939, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991.
-
Krasiński E., Teatr Polski w Warszawie 1939-2002, Wydawnictwo Teatru Polskiego w Warszawie, Warszawa 2002.
-
Król-Kaczorowska B., Teatr Polski. Dzieje budynku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
-
Lorentowicz J., Teatr Polski w Warszawie 1913-1938, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa 1938.
-
Martyka S., Odbudowa gmachu Teatru Polskiego w Warszawie [w:] „Teatr” 1947, z.7/8.
-
Teatr Polski. Arnold Szyfman, Warszawa 1948.
-
Teatr Polski w Warszawie 1913-1923, Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”, Warszawa 1923
-
Teatry Polskie w trzydziestoleciu 1944-1974. Słownik, Polska Akademia Nauk, Instytut Sztuki, Warszawa 1975.
-
W 70-lecie otwarcia Teatru. W 100 rocznicę urodzin jego twórcy, Teatr Polski w Warszawie, 1983.
-
"Tygodnik Ilustrowany" 1913, nr 5.
-
Warszawski Przewodnik Teatralny, Warszawa 1988.
autor: Marta Leśniakowska
informacje dodatkowe
nie wprowadzono żadnych informacji
Dodaj informacje