enczsksiplhudeitsvhrespt
/ plgłówne menu
jesteś tutaj Theatre database
EN | PL

Teatr Miejski

także Teatr Miejski im. Andreasa Gryphiusa
historia teatrugaleriadane techniczneoryginalne wyposażenie

ważne wydarzenia

(więcej)1799 | rozpoczęcie budowy teatru

(więcej)1926 | gruntowna przebudowa

architekt: Hasait; między inymi: modernizacja sceny, instalacja sceny obrotowej, instalacja horyzontu dla projekcji świetlnych, ściany widowni pokryto niebieskim pluszem


(więcej)2017 | Start of total reconstruction
architekt: Gross
(więcej)22.11.2019 | Reopening

osoby

(więcej)? Hasait |Architekt
autor przebudowy teatru w Głogowie w 1926 roku

historia

Z powodu formy architektonicznej na uwagę zasługuje Teatr Miejski w Głogowie, wzniesiony w latach (1798–1799). Zachował się do dzisiaj, niestety jako ruina.

Idea zorganizowania stałego teatru wyszła od przedsiębiorcy teatralnego – Antona Fallera. Zamiar ten poparli nie tylko mieszkańcy miasta, ale również stacjonujące w mieście wojsko, z którego szeregów rekrutowali się miłośnicy teatru. To oni zawiązali Towarzystwo Przyjaciół Teatru, którego członkowie spotykali się, by wspólnie przygotowywać przedstawienia teatralne.

Początkowo przedstawienia wystawiano w nowo wybudowanym budynku „Schmetterhausu”[1],  wzniesionym w 1775 wedle projektu Carla von Machuiego we wschodniej części rynku, nieopodal ratusza. Ów piętrowy budynek powstał na miejscu dawnych ław rzeźniczych, które spłonęły w 1758 roku[2].

Projekt  von  Machuiego  przewidywał  wzniesienie dwukondygnacyjnej  budowli  założonej  na  rzucie  prostokąta (12,75 m x 45,40 m). Na całym parterze mieściły się kramy mięsne, natomiast piętro podzielono na dwie sale – mniejszą i większą – przeznaczone na uroczystości mieszczańskie. Pracami budowlanymi nie kierował autor projektu, ale budowniczy Paul Ertel. Jedyną ozdobą tego skromnego budynku było stiukowe godło Głogowa wykonane przez malarza Löfflera i rzeźbiarza Jesgerskyego. Już po niespełna dwudziestu latach działalności okazało się jednak, że w budynku koniecznie należy przeprowadzić remont, bowiem zbyt wydłużony rzut całości sprawił, iż groziła zawaleniem więźba dachowa.

Projekt przebudowy gmachu zaproponował wówczas  – pełniący funkcję Landbaumeistra – Valentin Christian Schultze, późniejszy wykładowca działającej od 1804 roku we Wrocławiu Królewskiej Szkoły Sztuki, Budownictwa i Rzemiosła[3].

Warto zwrócić uwagę, że zaproponowany przez Schultzego projekt modernizacji nie dotyczył jedynie remontu, ale przewidywał powiększenie budynku o jedną kondygnację. Wprawdzie była to niska kondygnacja mezzanino, jednak umożliwiała wyodrębnienie sporej sali, w której architekt zaplanował odrębną scenę i widownię.

Po uzyskaniu aprobaty dla swojego projektu ze strony władz miejskich i co ważniejsze – rządowych (11 stycznia 1799), Schultze przystąpił do prac. Podstawowy rzut budowli nie uległ zmianie. Poprzez nadbudowanie piętra została zmieniona proporcja bryły, co nadało budowli bardziej monumentalny charakter. Jednakże ta nadbudowa wymagała wzmocnienia konstrukcji budynku w części środkowej. Problem ten Schultze rozwiązał wręcz po mistrzowsku. Mury obwodowe zostały wzmocnione przez cztery masywne filary. Najpewniej to rozwiązanie, zabezpieczające stabilność całego budynku, zaważyło na sposobie rozwiązania fasady. Zgodnie bowiem z założeniami Schultzego fasadę stanowiła dłuższa, wschodnia, trzynastoosiowa elewacja z umieszczonym centralnie trzyosiowym portalem, któremu odpowiadają, rozmieszczone symetrycznie po obu stronach, pozorne ryzality. Portal wyznaczają dwa potężne filary wspierające belkowanie, które wznosi się ponad linię dachu. Między filarami zaprojektowana została ogromna nisza, zamknięta wielką konchą ozdobioną rozetami. Szerokość niszy dzielą dwie, pozbawione baz, gładkie toskańskie kolumny, na których opiera się pozioma belka, stanowiąca wsparcie dla wykonanego przez rzeźbiarza Michaelisa popiersia głogowskiego poety i dramatopisarza Andreasa Gryphiusa.

W głębi niszy, powyżej wejścia do budynku, biegnie fryz ze scenami figuralnymi. Tematyka fryzu nawiązuje – podobnie jak popiersie – do funkcji teatralnej budynku. Fryz przedstawiający 37 postaci tworzących grupy, które otaczają z dwóch stron umieszczoną w centrum, tronującą Atenę. Niektóre postaci wyposażone zostały w instrumenty muzyczne (trąbki, tambury, flety), inne wykonują taneczne ruchy, jeszcze inne składają ofiarę na ołtarzu.

Pendant do tak opracowanego portalu stanowią pozorne ryzality z wykreśloną w tynku arkadą, w której ponad oknem zakomponowana została płycina przedstawiająca ustawione antytetycznie sfinksy.

Założony na rzucie prostokąta budynek usytuowany we wschodniej części głogowskiego rynku, zwrócony w jego stronę dłuższym bokiem, tworzył rodzaj zamknięcia. Ściśle kubiczny kształt budowli o matematycznie wyważonych proporcjach i jeden wielki, czterospadowy dach, sprowadzony również do czystej stereometrycznej niemal figury – nie ujawniały w zasadzie wnętrza.

Budowla bowiem wprawdzie horyzontalnie dzieliła się na trzy części: boniowany cokół, w którym przewidziano kramy rzeźnickie, piano nobile wyznaczone przez prostokątne okna z gzymsowym naczółkiem wzbogaconym girlandami, gdzie mieściła się sala redutowa, oraz teatralne mezzanino – to jednak otrzymała program znamienny dla budowli teatralnych.

Trzeba jednak pamiętać, że choć masywna struktura osłaniająca wnętrze w swoim charakterze pokrewna była dziełom architektów francuskich z kręgu Boullé-Ledoux, a przy tym bardzo przypominała wzniesiony kilka lat później w oparciu o projekt Friedricha Gilly’ego budynek teatru poznańskiego (1802–1804), to realizacja głogowska nie posiadała odpowiednio nowocześnie urządzonego wnętrza teatru.

Stosunkowo niską przestrzeń w III kondygnacji przewidzianą na teatr architekt podzielił na trzy części, z których najobszerniejszą stanowiła widownia w kształcie znacznie wydłużonej litery „U”. Widownię wyznaczały parterowe loże ulokowane po sześć z każdej strony i – znacznie szerszy – balkon vis à vis sceny. Amfiteatralny balkon wyposażony został w rzędy krzeseł. Połączona z widownią przez portal scena zajmowała wraz z niewielkim zasceniem ⅓ całej powierzchni. Pozostałą część tej kondygnacji zajęły schody i sklepy. Brak było pomieszczeń przeznaczonych na garderoby i foyer.

Budynek przetrwał w tej formie do roku 1839, kiedy został  usunięty  strop  między  piętrem  i  mezzanino.  Ponadto  – w związku ze zmianą przepisów budowlanych – koniecznym się stało zaopatrzenie budowli w dodatkowe schody, które zostały ulokowane przed portalem głównym, pozbawiając go tym samym pierwotnej monumentalności.

O wiele większym przeobrażeniom budynek uległ podczas kolejnego remontu w roku 1928. Przeprowadzona wówczas modernizacja została dokładnie opatrzona rysunkami miejskiego radcy budowlanego Griesingera, w „Deutsche Bauzeitung”[4]. Widownia, co prawda, dalej pozostała w tym samym kształcie litery „U”, jednak drewniane loże zastąpił balkon o konstrukcji wykonanej z żelbetu. Budynek został również poszerzony od strony zachodniej. Zlikwidowano także ostatecznie działające do tej pory w budynku sklepy rzeźnicze.

Ta gruntowna modernizacja umożliwiła zorganizowanie w budynku nie tylko stosunkowo nowoczesnej widowni oraz usprawnienie sceny, ale stworzyła również podstawy dla urządzenia całego kompleksu pomieszczeń, które były nieodzowne dla odwiedzających teatr (westybul, foyer, garderoby etc.). Co więcej, przywrócono budowli jej monumentalny charakter, likwidując schody frontowe. Wszystko to sprawiło, że pozostający dzisiaj w stanie ruiny budynek dawnego Teatru Miejskiego w Głogowie jest w zasadzie jedyną budowlą z przełomu XVIII i XIX wieku, której wygląd nie uległ zasadniczym modyfikacjom.



[1]  Schmetterhaus – określenie często występującej na Śląsku budowli przeznaczonej na uroczystości mieszczańskie. Swoją nazwę zawdzięcza pierwotnej funkcji jako miejsca ćwiczeń szermierki dla mieszczaństwa, por. Bożena Grzegorczyk, Architektura i budownictwo teatralne we Wrocławiu od około 1770 roku do schyłku XIX wieku, Wrocław 2000, op. cit., s. 46.

[2] Ludwig Burgemeister, Der Umbau Stadttheater in Glogau. Bericht des Provinzial-Konserwator der Kunstdenkmäler der Provinz Niederschlesien über Tätigekeit von 1 Januar 1927 bis 31. December 1929, Breslau 1930; Günther Grundmann, Schlesische Architekten im Dienste der Herschafgotsch und der Propstei Wambrunn, [w:] Studien zur deutschen Kunstgeschichte, Strassburg 1930, H. 274, s. 172; Ernst Jahn, Das Stadttheater zu Glogau, [w:] Die Stadt Glogau, Berlin-Friedenau 1926, s. 126 i n.

[3] Kurt Bimler, Baudirektor Valentin Christian Schultze, [w:] Die neuklassische Bauschule in Schlesien, Breslau 1928, H. 1; Kurt Bimler, Baudirektor Valentin Christian Schultze, [w:] „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesien”, Jg. 64, ss. 155–175.

[4]  „Deutsche Bauzeitung”, 1929, Jg. 63, ss. 745–750.

 

 

Literatura:

  1. Bimler K., Baudirektor Valentin Christian Schultze, Die neuklassische Bauschule in Schlesien, T. I, Zeitschrift des Vereins fur Geschichte (und Alterthum) Schlesiens, Breslau 1930.
  2. Biały L., Biały F., Z dziejów teatru niemieckiego w prowincjach śląskich w pierwszych latach rządów hitlerowskich, (w:) Z dziejów Wrocławia w XIX - XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1985.
  3. Burgemeister L., Der Umbau des Stadttheaters in Glogau. Bericht des Provinzal-Konservators der Kunstdenkmaler der Provinz Niederschlesien über die Tätigkeit vom 1. Januar 1927 bis 31. Dezember 1929, Breslau 1930.
  4. Chutkowski J., Dzieje Głogowa - od czasów najdawniejszyc do roku 1950, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Legnicy, Legnica 1989.
  5. Eichhorn H., Ackermann K.E., Ein deutscher Theaterprinzipal, (w:) "Die Schaubühne", T. 64. Emsdetten 1965.
  6. Gryphius A. , Festrede bei der Enthüllung seines Denkmals in Groß-Glogau am 6. Juli 1864 gehalten von Dr. G. A. Klix, Glogau 1864.
  7. Jahn E., Das Stadtheater in Glogau, (w:) Die Stadt Glogau. Monographien deutscher Stadte. Band 17. Berlin-Friedenau 1926.
  8. R. J A.., Zum Jesuitentheater in Schlesien. Eine Übersicht, Fundę und Befunde zur schlesischen Theatergeschichte, T.1, Dortmund 1983.
  9. Rybka Z., Bok A., 200 lat Teatru Miejskiego w Głogowie, Towarzystwo Ziemi Głogowskiej Fundacja Odbudowy Teatru im. Andreasa Gryphiusa, Głogów 1999.

 

 

autor: Bożena Grzegorczyk

informacje dodatkowe

nie wprowadzono żadnych informacji

Dodaj informacje

nazwa będzie opublikowana

Email nie zostanie opublikowany

Informacja: Informacja o teatrze musi zawierać minium 10 znaków.

fourminusthree=