enczsksiplhudeitsvhrespt
/ plgłówne menu
jesteś tutaj Theatre database
EN | PL

Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej

Szczepan Humbert

także Teatr Krakowski (1842-1893), Teatry Dramatyczne Kraków – Stary Teatr (1946-1954), Stary Teatr (1941-1944, 1945-1946, 1954-1956), bez nazwy oficjalnej (1799-1842), Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej (1956-2001)
historia teatrugaleriadane techniczneoryginalne wyposażenie

ważne wydarzenia

(więcej)1.1.1799 | przeniesienie zespołu teatralnego do nowej siedziby
The opening night took place on 1st January of 1799 with Friedrich Julius Ziegler's  Die Freunde (Friends).
(więcej)31.8.1893 | ostatni spektakl przed rozpoczęciem przebudowy

(więcej)1906 | przebudowa według projektu T.Stryjeńskiego i F.Mączyńskiego

Tadeusz Stryjeński (29.08.1849 – 3.06.1943) – architekt, przedsiębiorca budowlany.

http://www.muratorplus.pl/biznes/firmy-i-ludzie/tadeusz-stryjenski-czyli-architektoniczna-osobowosc-krakowa_63646.html

Franciszek Mączyński (2.09.1874 – 28.06.1947) – architekt, konserwator zabytków.

http://palac-sztuki.krakow.pl/franciszek-maczynski-architekt-tworca-palacu-sztuki/


(więcej)1.4.1945 | wznowienie działalności Teatru Starego po wojnie

(więcej)1957 | teatr przyjął nazwę Państwowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej

(więcej)1.10.1991 | teatr uzyskał status prawny sceny narodowej

(więcej)24.4.1998 | otwarcie Nowej Sceny

osoby

Tomasz Majewski |Architekt
Karol Kremer |Architekt
(więcej)Kazimierz Mikulski |Malarz
Malarz i scenografwięcej

(więcej)Jacek Kluszewski |
Starosta brzegowski, założyciel Starego Teatru w Krakowie.

(więcej)Tadeusz Łomnicki |
Aktor, reżyser, wykładowca, twórca Teatru na Woli. Jego dorobek artystyczny obejmuje około 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru TV, 12 reżyserii teatralnych.więcej

(więcej)Jerzy Jarocki |
Jeden z ważniejszych teatralnych i telewizyjnych reżyserów w powojennej Polsce.więcej

(więcej)Jerzy Stuhr |

Aktor, reżyser, wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie. rezyser m.in. Macbetha (http://www.e-teatr.pl/pl/realizacje/4983,szczegoly.html), którego premiera odbyła się 16.12.1995 roku. Spektakl otrzymał nagrodę na Fringe First na Festiwalu w Edynburgu.

więcej

(więcej)Konrad Swinarski |
Reżyser teatralny, telewizyjny, filmowy i operowy, inscenizator i scenograf.więcej

(więcej)Andrzej Wajda |
Polski reżyser filmowy i teatralny, współtwórca polskiej szkoły filmowej.więcej

(więcej)Krzysztof Warlikowski |
Reżyser teatralny. Dyplom reżyserski zdobył na Wydziale Reżyserii Dramatu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie, gdzie studiował w latach 1989–1993.więcej

(więcej)Lidia Zamkow |
Reżyserka i aktorka. Debiutem reżyserskim Zamkow była "Omyłka" wg Bolesława Prusa zrealizowana w 1948 roku w Teatrze Powszechnym TUR, filii łódzkiego Teatru Wojska Polskiego.więcej

(więcej)Tadeusz Kantor |
Reżyser, twórca happeningów, wykładowca krakowskiej ASP, scenograf.

(więcej)Małgorzata Szczęśniak |
Scenografka. W 1972 roku ukończyła Liceum Sztuk Plastycznych w Krakowie. Później studiowała na Wydziale Filozofii i Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.więcej

(więcej)Jan Paweł Gawlik |
Eseista, teatrolog, krytyk teatralny, publicysta, dramaturg.

(więcej)Mikołaj Grabowski |
Dyrektor naczelny i artystyczny Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej, aktor.

(więcej)Władysław Krzemiński |
Właściwie W. Wetzstein, aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatru.

(więcej)Stanisław Koźmian |
Krytyk, tłumacz, dyrektor teatru, reżyser. Twórca tzw. "szkoły krakowskiej".więcej

(więcej)Jacek Strama |
Aktor, reżyser, producent filmowy. Od 2005 roku dyrektor Teatru Ludowego.więcej

historia

Architekt: Szczepan Humbert

Wykonanie: 1798-1799

Artyści: Carl Wilhelm Gropius (projekt kurtyny); Andrzej Lisowski (dekoracje malarskie wnętrza), Aumajer (dekoracje wnętrza podczas przebudowy Karol Kremera i Tomasza Majewskiego), Jan Gardecki (płaskorzeźba ze stiuku nad balkonem przedstawiająca "muzykę świecką" i "muzykę sakralną" - rzeźba nie istnieje od czasów okupacji niemieckiej)

Przedstawienie inauguracyjne: 1 stycznia 1799, Friedrich Julius Ziegler: Die Freunde

Rekonstrukcje i ważniejsze remonty: 1841-1842, Karol Kremer and Tomasz Majewski (przebudowa dachu, sceny i widowni, nowe dekoracje fasady, połączenie statego budynku z nowo zakupioną kamienicą); 1878 (zastąpienie stopni pod balkonem pochylnią, zmiana układu lóż, przebicie oddzielnego wejścia do lóż pierwszego piętra, wybicie nowego wejścia z parteru); 1903-1906, Tadeusz Stryjeński and  Franciszek Mączyński (nowa fasada, przebudowa hallu głównego); 1943-1944, Bronisław Opaliński and  Marcin Bukowski (przebudowa, instalacja nowego sprzętu technicznego, utowrzenie nowych garderób)

 

Najdawniejszy z zachowanych do dziś gmachów teatralnych, Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, był najpierw prywatną własnością starosty Jacka Kluszewskiego[1], który w roku 1798 przeznaczył na ten cel dwie swoje kamienice  przy ul. Jagiellońskiej. Architekt miejski Szczepan Humbert wejście do teatru umieścił – i tak pozostało do chwili obecnej – od wąskiej ulicy Jagiellońskiej. Klasycystyczna fasada w kolorze zielonym rozciągała się od strony pl. Szczepańskiego. Gmach teatru porównywano z wieloma teatrami europejskimi (m.in. z Royal Astley Theater w Londynie, Teatro Tonido w Wenecji). Z kolei wnętrze wzorowano na Leopold-Theater w Wiedniu[2]. W krakowskim teatrze scena była płytka (5,5 m z proscenium), a urządzenia i zaplecze skromne. Prostokątna widownię otaczały loże oraz dwa balkony. Parter miał charakter stojący (oczywiście dla mężczyzn, i to dobrze urodzonych, gdyż dla miejskiego plebsu przeznaczone były miejsca na paradyzie). Ówczesnym zwyczajem w teatrze ulokowano salę redutową. Ponieważ Kraków znalazł się po trzecim rozbiorze Polski (1795) w rękach Austriaków, więc w gmachu Kluszewskiego grały wyłącznie zespoły niemieckie. Dopiero gościnne występy Teatru Narodowego z Warszawy pod dyrekcją Wojciecha Bogusławskiego w roku 1809 dały początek regularnym spektaklom polskim. Po śmierci Kluszewskiego rząd Wolnego Miasta Krakowa odkupił teatr w roku 1842 i poddał go gruntownej – nie bez licznych przeszkód – przebudowie i znacznemu powiększeniu. A był to już czas najwyższy, gdyż jak złośliwie napisał Hilary Meciszewski, w latach 1843-1845 dyrektor i reformator tej sceny, „to, co przez lat przeszło 20 nazywaliśmy teatrem w Krakowie, tak było do niego podobnym, jak jest podobną małpa do człowieka”[3]. Meciszewski wskazał, co należy zrobić, aby sztuka dramatyczna była „przedmiotem godnym jej zajęcia”: „Powinna więc mieć najsamprzód: przyzwoitą dla czci swej świątynię”[4]. Nie dziwi zatem, że Karol Kremer i Tomasz Majewski, projektując nową fasadę, naśladowali pałac Medyceuszów we Florencji. Sala teatralna, wypełniając teraz całą wysokość gmachu (równolegle do pl. Szczepańskiego), była już czterokondygnacyjna i mogła pomieścić 900 widzów. Chwalono jej dekorację. Na plafonie, wśród ornamentów roślinnych, namalowano owalne portrety Shakespeare’a, Schillera, Mozarta i Goethego, zaś parapety lóż ozdobiono wizerunkami polskich dramatopisarzy. Żyrandol, kurtynę oraz kilka kompletów dekoracji zamówiono u sławnego teatralnego malarza w Berlinie – Carla Wilhelma Gropiusa. Spośród tych dekoracji największy zachwyt wzbudziła w roku 1844 oprawa Dziewicy orleańskiej Schillera, przedstawiająca płonącą katedrę w Reims. W obawie przed prawdziwym pożarem  w roku 1882 przystawiono do fasady drewniane schody (takie schody – w celach ewakuacyjnych – wznoszono po tragicznym pożarze wiedeńskiego Ringtheater w roku 1881 w wielu teatrach europejskich). Ponieważ teatr chylił się ku upadkowi, władze Krakowa postanowiły wznieść nowy gmach. Ostatni spektakl przy pl. Szczepańskim, przed przeniesieniem zespołu na plac św. Ducha, odbył się 31 sierpnia 1893.

Stary gmach nie uległ jednak zniszczeniu. Władze miejskie postanowiły umieścić tu salę koncertową oraz sale balowe. Przekomponowano więc – pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego i Franciszka Mączyńskiego – całe wnętrze. Na pierwszy piętrze umieszczono salę koncertową (dzisiaj jest tu sala teatralna), do której prowadzą z powiększonego westybulu szerokie schody. Po prawej stronie (także na I piętrze) znajdowała się służąca różnym celom sala redutowa. Zewnętrzna dekorację w stylu secesyjnym zaprojektował rzeźbiarz Józef Gardecki. Przebudowa zakończyła się w roku 1906. Oprócz koncertów odbywały się również sporadycznie spektakle teatralne. Powrót do poprzedniej funkcji Stary Teatr zawdzięcza Niemcom, którzy podczas II wojny postanowili ulokować tutaj swój zespół dramatyczny i zarządzili przebudowę sali koncertowej. Dzięki temu można było wznowić działalność teatralną już w roku 1945. Od tego czasu wnętrze wielokrotnie modernizowano, zachowując wszakże tradycyjny układ sceny i widowni. Nie przeszkadza to artystom w dekomponowaniu tej przestrzeni. Do historii Starego Teatru przeszedł spektakl Dziadów Mickiewicza w reżyserii Kondrada Swinarskiego, którego wyrzeźbiona postać zdobi hall teatru. Scenę wywoływania duchów zmarłych Swinarski rozegrał wśród widzów – na schodach i foyer, a następnie akcję dramatyczną przeniósł od właściwej sali, poprzez którą przerzucił pomost w kształcie krzyża. To tutaj, jak w średniowiecznym misterium, pojawili się – po przeciwnej stronie – Anioł Stróż i Duch (czarny).

O przeszło dwóchsetletniej (i chwalebnej) historii gmachu przy pl. Szczepańskim przypomina odnowiona klasycystyczna fasada, pochodząca jeszcze z czasów – twórcy tego przybytku sztuki – Jacka Kluszewskiego.

 

Literatura:

  1. Adwentowicz K., Wspominki, Warszawa 1960.
  2. Balicki S. W., Ludzie „Dziennika Polskiego" zapamiętani wczoraj i widziani dziś, „Zeszyty Prasoznawcze" 1964, nr 3.
  3. „Biuletyn Informacyjny Wojewódzkiego Wydziału Kultury i Sztuki"  1946, nr 1,
  4. Chomiński J., Muzyka Polski Ludowej, Warszawa 1968. Studia o Polce współczesnej. Kronikę życia muzycznego w Polsce w latach 1945—1966 opt. I. Poniatowska.
  5. Csató E., Polski teatr współczesny pierwszej połowy XX wieku, Warszawa 1967.
  6. G a w l i k J. P., Twarze teatru, Wrocław 1963.
  7. K o s i ń s k i J., Kształt teatru, Warszawa 1972.
  8. Kosiński R„ Głowy podwawelskie, Kraków 1965.
  9. Nowacki K., Dzieje teatru w Krakowie. Architektura krakowskich teatrów, WL, Kraków 1982.
  10. Orzechowski E., Stary Teatr: pierwsze kłopoty i skandale, „Zycie Lite­rackie" 1972, nr 45.
  11. Sto lat Starego Teatru w Krakowie. Praca zbiorowa dla uczczenia setnej rocz­nicy objęcia dyrekcji przez Adama Skorupkę i Stanisława Kożmiana, Kra­ków 1965.

[1] Antreprener teatru krakowskiego w latach 1787-1830, przeniósł zespół do własnej siedziby, budynku który służy Staremu Teatrowi do dnia dzisiejszego. Ten przedsiębiorczy człowiek, mimo skomplikowanej sytuacji politycznej, zależności od władz austriackich, potrafił zbudować teatr o charakterze narodowym, który grał nie tylko w Krakowie.

[2] Barbara Król-Kaczorowska, Teatr dawnej Polski. Budynki, dekoracje, kostiumy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971, s. 51.

[3] Kazimierz Nowacki, Dzieje teatru w Krakowie, Architektura krakowskich teatrów, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982, p. 82.

[4] Ibidem.

 

 

autor: Anna Kuligowska-Korzeniewska

informacje dodatkowe

nie wprowadzono żadnych informacji

Dodaj informacje

nazwa będzie opublikowana

Email nie zostanie opublikowany

Informacja: Informacja o teatrze musi zawierać minium 10 znaków.

sevenminustwo=