enczsksiplhudeitsvhrespt
/ plgłówne menu
jesteś tutaj Theatre database
EN | PL

Teatr Narodowy na pl. Krasińskich

historia teatrugaleriadane techniczneoryginalne wyposażenie

ważne wydarzenia

(więcej)1779 | otwarcie teatru

<28 VIII 79 zawieszono w nowo zbudowanym teatrze kurtynę, malowaną, jak kazał ówczesny zwyczaj, zapewne projektu Jana Bogumiła Plerscha. Ku powszechnemu zaciekawieniu Ryx dokonał rzeczy niemożliwej. Teatr był gotowy. Zapowiadała się nie lada sensacja, „bardzo wielu ciekawością uwiedzionych — twierdzi gazeciarz — o mil kilkadziesiąt pozjeżdżało się". M.in. przybył Hieronim Radziwiłł z żoną (co prawda incognito).

„Dnia wczorajszego — pisze 8 IX 79 — jako aniwersacyjnego elekcji JKMci odprawiła się u dworu zwyczajna gala. Jakoż ich m. senatorowie i ministrowie, i dygnitarze utriusque gentis zebrawszy się do kościoła farnego mszy Św. wotywy de Spiritu Sancto słuchali, po której odprawionej, gdy zaczęto śpiewać Te Deum Laudamus, artyleria koronna wydała ognia kilkadziesiąt razy." Potem król przyjmował powinszowania na zamku, pojechał na obiad i na koncert do Marymontu.

Po koncercie „samym wieczorem o godz. 6 zjeżdżał do nowej komedialni, gdzie pierwszy raz polska komedia odprawiała się. Na tej komedii znajdujące się państwo w Warszawie ledwie się mieścić mogło, takoż loże, chociaż przydrogie, okryte były państwem. Po skończonej komedii JKMć nazad powracał na Mariemontu, gdzie w zwierzyńcu iluminacja dość piękna reprezentowana była prawie całą noc, podczas której i kolacja dana była dla przytomnego państwa; a tak cały dzień i noc przez większą połowę JKMć dywertyment sobie uczynił."

fragment Zbigniew Raszewski, Teatr na placu Krasińskich, Wydawnictwo KRĄG, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995, s. 42-43.


(więcej)1791 | przebudowa sceny, widowni i prawdopodobnie dachu

(więcej)21.2.1833 | ostatni spektakl

<21 II 1833 odbyło się ostatnie przedstawienie na pl. Krasińskich. Teatr opustoszał. Zespół przeniósł się do nowego gmachu na pi. Teatralnym. Przewieziono tam także część nieruchomości.

Nieużyteczny już budynek sprzedała Tyszkiewiczowa spółce handlowej. Odtąd użytkowano go w sposób dwojaki. Część pomieszczeń adaptowana została na sklepy; na planie Gaya zaznaczono ich osiem, niektóre dobrze widać na zdjęciu z 1873 roku. W największych pomieszczeniach powstały składy wełny: jeden na scenie, drugi na widowni, trzeci w Salach Redutowych. Przystosowanie wnętrza do nowych zadań w niewielkim stopniu zmieniło jego dawne urządzenie. Nie doszło nawet do wyburzenia lóż, połączono je tylko na wysokości 1 piętra drewnianym pomostem, który zwiększył powierzchnię składową.>

fragment Zbigniew Raszewski, Teatr na placu Krasińskich, Wydawnictwo KRĄG, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995, s. 178.


(więcej)1884 | budynek został rozebrany

<W pierwszym kwartale 1883 dokonano pomiarów i zatwierdzony został projekt nowego odcinka Nowiniarskiej. W sierpniu 1884 robotnicy zaczęli burzyć tę część teatru, przez którą miała być przeprowadzona ulica. Starzy warszawianie patrzeli na ten widok ze smutkiem. „W tych dniach znikną z powierzchni Warszawy zabudowania dawnego teatru, Narodowym zwanego..." — pisał Julian Heppen. Wielu pamiętało jeszcze dni jego chwały. Żywa była tradycja słynnych premier: Powrotu posła, Cudu mniemanego, Henryka VI na łowach. Nie mieli jeszcze osiemdziesiątki ci, co dobrze pamiętali Bogusławskiego i jego ostatni występ w roku 1827. A przecież rozbijana kilofami scena była pamiętna jeszcze z innego powodu, bo w przeszłości była także estradą koncertową, gościła Paganiniego, Liszta, Chopina. Nikomu nie przyszło do głowy ogłoszenie tego budynku zabytkiem, „pod oskardami mularzy runęły trzy czwarte części niekształtnego, brudnego domostwa" — zanotował Władysław Bogusławski

.Smutna to notatka, ale zarazem interesująca. Że „domostwo" było już brudne i niekształtne, to nikogo nie dziwi. Ale dlaczego Bogusławski twierdzi, że zburzono tylko trzy czwarte? A co z resztą?

Okazuje się, że ocalała! Załatana przypuszczalnie od Nowiniarskiej, stała jeszcze przez długie lata.>

fragment Zbigniew Raszewski, Teatr na placu Krasińskich, Wydawnictwo KRĄG, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995, s. 181.


(więcej)1783 | rozbudowanie gmachu, zwiększenie liczby lóż

(więcej)1808 | remont widowni

(więcej)1818 | przebudowa sceny i widowni

osoby

(więcej)Bonawentura Solari |Architekt
Architekt, major wojska litewskiego.

(więcej)Franciszek Ryx |
Kamerdyner króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a następnie właściciel gmachu teatru i antreprener.

(więcej)Ludwik Osiński |
Krytyk literacki, teoretyk literatury, tłumacz i poeta. W latach 1814-1833 dyrektor Teatru Narodowego.

(więcej)Wojciech Bogusławski |
Nazywany ojcem teatru polskiego. Aktor, reżyser, dyrektor Teatru Narodowego.więcej

historia

W Warszawie, siedem lat po rozebraniu Operalni Saskiej, 11 marca 1779 roku przy pl. Komisji (dziś pl. Krasińskich) księżna Elżbieta Lubomirska  położyła kamień węgielny pod nowy teatr publiczny – Teatr Narodowy. Jednopiętrowy budynek o wymiarach – w przybliżeniu – 50 m długości, 20 m szerokości i 15 m wysokości, zaprojektował Bonawentura Solari na zlecenie przedsiębiorcy teatralnego Franciszka Ryxa. Reprezentacyjną fasadę południową, od strony placu, zdobił pośrodku czterokolumnowy ślepy portyk z trójkątnym frontonem. Za nim znajdował się podjazd dla królewskiej karety. Wejście dla pozostałych widzów (zapewne także z portykiem) zlokalizowano w ścianie wschodniej, od strony ul. Długiej. Od północy do teatru przylegały sale redutowe, w których urządzano bale. Scenę, głęboką na ok. 8 metrów (z wysuniętym przed portal pięciometrowym proscenium), wyposażono początkowo w cztery pary kulis, później ich ilość zwiększono. Od publiczności oddzielał ją szeroki kanał dla orkiestry. Widownia składała się z parteru (najpierw stojącego, potem stopniowo zastawianego krzesłami i ławkami), trzech kondygnacji lóż, galerii i paradyzu. Mogła pomieścić 1000 – 1300 osób. Król zasiadał w bocznej, przeszklonej („z oknami”) loży pierwszego piętra, blisko sceny. W XIX wieku najważniejszą stała się środkowa loża pierwszego piętra, cesarska, goszcząca Napoleona i carów Rosji[1].

Na inaugurację 7 września 1779 roku „aktorowie narodowi” odegrali dwie sztuki przerobione z francuskiego: komedię Amant, autor i sługa Wojciecha Bogusławskiego i operę Bednarz Jana Baudouina. Na zmianę z zespołem polskim występowały dramatyczne i operowe zespoły francuskie, niemieckie i włoskie.

Latem 1791 roku teatr został wyremontowany i przebudowany pod kierunkiem Innocenta Maraino. Kolejne remonty przeprowadzono w latach 1808, 1816 i 1826. Podczas powstania listopadowego, w 1830 i 1831 roku, Teatr Narodowy przyciągał tłumy widzów patriotycznym repertuarem, wcześniej zakazanym przez rosyjską cenzurę. Po zajęciu Warszawy (8 września 1831) Rosjanie urządzili w teatrze lazaret i poważnie go zdewastowali. Ostatnie przedstawienie odbyło się w tym teatrze 21 lutego 1833 roku. Wkrótce budynek został sprzedany spółce handlowej i zaadaptowany na składy wełny oraz sklepy. W 1874 roku jego właścicielem stał się Simon Kahane, kupiec z Mohylewa. W 1883 roku, w związku z przebudową tego fragmentu miasta, teatr zburzono. Niewielki fragment istniał jeszcze w 1893 roku, po czym podzielił los reszty historycznego budynku[2].



[1] Zbigniew Raszewski, Teatr na placu Krasińskich, Warszawa 1995.

[2] Barbara Król-Kaczorowska, Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748–1975, Warszawa 1986.

 

 

Andrzej Stobicki

Inwentarz, rzeczy ruchomych i nieruchomych w Teatrze Króla jegomości Polskiego, Salach Redutowych i kamienicach dwóch pod numerem 1790 na ulicy Świętojerskiej. Spisano 1797

W Salach Redutowych

5   Sal, bufet, kawiarnia, kuchnia i piwnice.

W pierwszej Sali

3  zwierciadła wielkie, ramy złote,

3  pająki wiszące na środku sali, każdy pająk na świec 12,

12 lichtarzy ściennych drewnianych, każdy lichtarz na świec 3,

8 ławek wielkich z poręczami

3   ławki małe bez poręczy suknem żółtym obite

W bufecie stół długi z klapą

ditto w drugim pomniejszy cerata pokryte;

obydwa bufety z półkami i przeforstowane.

4  Drzwi szklanych,

5   stołów ordynaryjnych,

5   ławek malowanych ordynaryjnych.

W drugiej Sali

1  zwierciadło wielkie, ramy złote,

2  zwierciadła średnie, ramy orzechowe, częścią pozłacane,

2  pająki ditto,

12  lichtarzy ditto,

8  ławek z poręczami  

3  ławki bez poręczy suknem żółtym obite.

 

W trzeciej Sali

1 pająk ditto,

10 lichtarzy ditto,

2  ławki wielkie na kształt kanapy suknem żółtym obite,

2 ławki malowane ordynaryjne,

1  stół do bufetu z klapą ceratą pokryty i półki dla cukiernika.

W czwartej Sali

1  pająk ditto,

6 lichtarzy ditto,

3  ławki malowane ordynaryjne,

3   szafy malowane ordynaryjne [z] zamkami i kluczami,

1  stół bufetowy do trunków, malowany, ordynaryjny,

8  stołów ordynaryjnych,

2 parabany.

W piątej Sali

1  pająk ditto,

1  zwierciadło wielkie, ramy zwierciadlane,

4  lichtarze ditto,

2 ławki z poręczami na kształt kanapy, pokrowce z płótna zielonego,

4  stoły ordynaryjne.

W kawiarni

1  zwierciadło o dwóch taflach, ramy orzechowe,

1  szafa malowana z zamkiem i kluczem,

6 stołów ordynaryjnych,

1  stół bufetowy malowany,

5   ławek różnych,

30 sztuk krzesłów plecionych ordynaryjnych.

W kuchni redutowej

1  stół kuchenny wielki,

1  szafa [z] zamkiem i kluczem;

u pieca piekarskiego drzwi żelazne.

W drugiej kuchni ditto ditto

Do 18 okien firanki z listwami drewnianymi sztuk 18

NB Okna, piece, drzwi [z] zamkami i kluczami.

Wszystko w całości

W teatrze i w lożach Jego Królewskiej Mości

3   loże wielkie, jedna [z] oknem, tafle wielkie,

1   zwierciadło nad kominem średnie,

2   lichtarze mosiężne, lane, po bokach,

1   para wilków w kominie,

1   cęgi i łopatka w kominie,

2   krzesła zieloną trypą obite,

2  lichtarze blaszane przykryte,

2  latarnie na schodach,

2  ławeczki do zapalania tych latarników,

4   latarnie w szopie murowanej i drabina ordynaryjna,

1   szopa drewniana z kominem wielkim dla ułanów i jedna stancja,

2   pokoiki przy loży Jego Królewskiej Mości,

2   ditto na dole,

6   krzesłów w drugiej loży dla Familii Jego Królewskiej Mości.

Przy teatrze Szynkownia z alkierzem [a w niej]

2   piwnice, jedna z ligarami,

3   stoły,

4   ławki,

1   [stół] bufetowy.

Nad szynkownia

2   stancje na vorrat.

Wchodząc do teatru

4  latarnie na słupach przybite przed teatrem

3   latarnie wiszące już wchodząc,

2  tablice czarne do przylepienia afiszów,

78   lożów z krzesłami, stołkami i ławkami,

12  ławek w parterze i wokoło, ordynaryjnych,

8   ławek i różne kulpety                  

1   fortepiano z piórkami  w orkiestrze

26  lichtarzy blaszanych z zasłoną   

1   malarnia, przy niej wielki vorrat na dekoracje.

Na teatrze, przy 20 kulisach

170 lichtarzy blaszanych,

6 lamp blaszanych wielkich z kratką,

19 ditto bez kratki,

18 ditto nowych,

18 ditto mniejszych,

30ditto małych, różnych,

10 ditto robotą lusterkową, małych,

5 maszyn blaszanych do błyskawic,

18 kupletów zielono malowanych,

12 ditto pius malowanych,

1para kotłów miedzianych na nóżkach żelaznych, kupione w roku 1808.

W garderobie żołnierskiej

1   stół, naokoło ławki ordynaryjne,

1  latarnia z kawałków zwierciadła, wykładana, która świeci na schody.

Porządki ogniowe

1   sikawka z kyszkami średnia, królewska,

2   sikawki w kubełkach, jedna królewska,

2   sikawki ręczne mosiężne, 5 beczek do wody,

3   drabiny,

2   bosaki małe,

1  studnia czyli pompa o dwóch rurach.

W garderobie polskiej

1  zwierciadło o dwóch taflach, ramy orzechowe,

8  stołów ordynaryjnych,

3   krzesła aksamitem obite      

i   krzesło adamaszkiem obite co potrzebują na teatr

Przy tym jeszcze kilka krzeseł różnych,

1  parawan na płótnie malowany.

[Ręką Kłossowskiego:]

1806 Noyembris 22.  Oddane za rewersem  Stobickiego do garderobów teatralnych trzy zwierciadła w kamiach bejcowanych każda po 30 calów wysoka, 21 calów szeroka w jednej sztuce.

[Obok wklejony kwit:] Niżej podpisany zaświadczam jako ode­brałem od JPana Kłossowskiego trzy zwierciadła: wysokość 30 calów, szerokie 21 calów, w ramach bejcowanych do trzech garderobów teatralnych. Na to się podpisuję w Warszawie dnia 22 novembra 1806 S. Stobicki.

Pod polską garderobą

2 stancje i piwnica.

Nad kuchniami przy Salach Redutowych

2 stancje, to jest przy garderobie teatralnej.

Nad Salami Redutowymi

2 wielkie garderoby teatralne z różnymi sukniami, szafami, zamkami, kluczami i z różnym zachowaniem.

Archiwum Ks. Józefa Poniatowskiego i Marii Teresy Tyszkiewiczowej w Archiwum Głównym Akt Dawnych 277, osiemnaście stron w okładce z napisem: Tit XXVI N° 7.

 

Literatura:

  1. Król-Kaczorowska B., Budynek Teatru Narodowego (1779–1833), „Pamiętnik Teatralny” 1958 z. 1.
  2. Król-Kaczorowska B., Teatr Dawnej Polski. Budynki, dekoracje, kostiumy, Warszawa 1971.
  3. Raszewski Z., Teatr na placu Krasińskich, Warszawa 1995.

 

 

autor: Jarosław Komorowski

informacje dodatkowe

nie wprowadzono żadnych informacji

Dodaj informacje

nazwa będzie opublikowana

Email nie zostanie opublikowany

Informacja: Informacja o teatrze musi zawierać minium 10 znaków.

fourplustwo=