Teatr Dramatyczny im. Gustawa Holoubka
także Teatr Domu Wojska Polskiego (1955-1957), Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy (1957-2008)Pałac Kultury i Nauki | |
pokaż na mapie | http://www.teatrdramatyczny.pl/ |
ważne wydarzenia
osoby
historia
Od 1954 roku teatr (do 1957 noszący nazwę Teatr Domu Wojska Polskiego) mieści się w Pałacu Kultury i Nauki przy placu Defilad w Warszawie. Stojący w samym środku stolicy i brutalnie dominujący nad miastem budynek PKiN o wysokości 230 m, „dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego” i znak podległości pojałtańskiej Polski, został otwarty oficjalnie w 1955 roku po trzech latach budowy. To dzieło sowieckiego architekta Lwa Rudniewa jest szczytową kreacją architektury socrealistycznej, która w specyficzny sposób redefiniuje historyzm w połączeniu z tzw. stylami narodowymi. Projektowany jako komunistyczny „kombinat” sztuki i nauki, wśród różnych instytucji kulturalnych miał być także siedzibą trzech teatrów. Dramatyczny i Studio usytuowane zostały naprzeciwko siebie, we flankujących wejście główne gmachu, identycznych, czterokondygnacyjnych ryzalitach, ozdobionych monumentalnymi sześciokolumnowymi portykami z pseudorenesansową attyką. Teatr Lalka mieści się na tyłach Teatru Studio. Teatr Dramatyczny, ulokowany w lewym ryzalicie, zachował do dziś socrealistyczny pompierski wystrój, który pastiszował styl teatrów dziewiętnastowiecznych. Wnętrze, o tradycyjnym układzie podkowy z pudełkową sceną i dwupiętrową widownią na 650 miejsc (na pierwszym balkonie specjalna „loża Stalina” z salonikiem, do której prowadzi oddzielne wejście), utrzymane jest zatem w tradycyjnej kolorystyce: białe ściany, czerwona tapicerka i kurtyna, a widownię, kuluary i foyer zdobią bogate marmury o pseudoklasycznych motywach, złocone brązy i stiuki, kryształowe i porcelanowe żyrandole, szlachetne tynki. Teatr ma trzy sceny. Poza okazałą sceną główną (o wymiarach: szerokość 21,80 m, głębokość 16,95 m i wysokość 16,85 m) z obrotówką o średnicy 14 m i kanałem dla orkiestry, dysponuje jeszcze dwiema małymi scenami: w tzw. Sali Wystawowej, o marmurowych kolumnach i skromnej amfiteatralnej widowni z ławkami drewnianymi dla 122 widzów, oraz Salą Prób z krzesłami dla 168 widzów. Od maja 2008 roku teatr nosi imię Gustawa Holoubka, legendarnego dyrektora tej sceny w latach 1972-1982.
Wnętrze Teatru Dramatycznego podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej wraz z całym Pałacem Kultury i Nauki, który jako najbardziej reprezentatywne dzieło dla okresu realizmu socjalistycznego, został w 2007 roku wpisany do rejestru zabytków.
Marta Leśniakowska
Jeszcze przed ukończeniem budowy zapadła decyzja, że w Pałacu Kultury i Nauki oprócz Polskiej Akademii Nauk, Sali Kongresowej, Muzeum Techniki i Młodzieżowego Domu Kultury mieścić się będą trzy teatry: Lalka, która pod tą nazwą funkcjonuje do dziś, Teatr Młodej Warszawy, od 1972 roku działający jako Teatr Studio i Teatr Domu Wojska Polskiego, przemianowany w 1957 roku na Teatr Dramatyczny. Taki układ nie był rzecz jasna przypadkowy – kulturalny kombinat, który miał wyprodukować nowego człowieka precyzyjnie wytyczał ścieżki jego formowania, a teatr w tym procesie zajmował miejsce niepoślednie. Dramatyczny miał być zwieńczeniem procesu kształcenia kulturalnego widzów, którzy najpierw – jako dzieci, a później młodzież – chodzili do mieszczących się w przeciwległym skrzydle teatrów Lalka i Młodej Warszawy. Do Dramatycznego, zajmującego całe południowo-wschodnie skrzydło mieli – w myśl założeń – trafiać już widzowie ideologicznie wyrobieni.
Po wojnie zdecydowano się na przeniesienie centrum miasta z osi saskiej i budowę wzorowanego na moskiewskim Uniwersytecie Łomonosowa Pałacu Kultury w wyburzonym kwartale ulic. Jak pisał jeden z teoretyków socrealizmu w architekturze, wykorzystanie historycznych placów oznaczałoby zatracenie „poczucia rozmachu, skali i wielkości nowej epoki”[1]. Budynek mieszczący Teatr Dramatyczny wyznaczał nie tylko centrum miasta, ale na długo stał się symbolem dominacji Związku Radzieckiego nad Polską.[2] Tadeusz Konwicki w Małej apokalipsie dał świadectwo lęków jakie budził Pałac, pisząc o nim: „ogromna, spiczasta budowla budziła strach, nienawiść, magiczną grozę. Pomnik pychy, statua niewolności, kamienny tort przestrogi”[3].
Pałac miał dominować w panoramie Warszawy. W Uchwale prezydium rządu z 2 lipca 1956 roku czytamy, że należy „Wydobyć i podkreślić dominującą w życiu miasta rolę uformowanego na obu brzegach Wisły śródmieścia Warszawy z górnym ośrodkiem całego miasta – placem Centralnym i Pałacem Kultury i Nauki – jako ogniwa wiążącego w jedną całość wszystkie wokół śródmieścia narosłe i narastające dzielnice Warszawy”[4]. Cel ten został osiągnięty. Jeszcze przed otwarciem dziennikarz „Expressu Wieczornego” pisał, że „strzelista jego sylweta, tak nierozłącznie i już na zawsze złączona z obrazem Warszawy, widoczna z odległości dziesiątek kilometrów, góruje nad miastem”[5].
Dzieje Teatru są ściśle splecione z historią Pałacu Kultury. Po śmierci Józefa Stalina Pałac Kultury otrzymał jego imię. „Dar Narodu Radzieckiego dla Narodu Polskiego” miał być sztandarowym projektem architektury socrealistycznej. Pałac otoczono figurami robotników oraz utrzymanymi w socrealistycznej stylistyce alegoriami sztuk. Wykonane zostały hurtowo w Fabryce Ceramicznej w Estonii. Tylko przed głównym wejściem umieszczono pomniki Adama Mickiewicza i Mikołaja Kopernika autorstwa Stanisława Horno-Popławskiego. Ogólny przekaz jest jasny: sztuka, której świątynią miał być pałac, miała służyć ludziom pracy.
Ledwie ukończono budowę, a już pojawiły się pierwsze problemy. Na początek z patronem. Po XX Zjeździe KPZR i referacie Chruszczowa dyskretnie przysłonięto neon z imieniem patrona; w latach 60. starano się natomiast zakryć cała bryłę pałacu.[6] Szybko też budynek-pomnik stał się areną widowisk politycznych, mających przynieść przemiany po śmierci Stalina. W październiku 1956 roku wystąpienie Władysława Gomułki pod Pałacem Kultury rozpoczęło okres odwilży. Już rok później Teatr Dramatyczny, jako pierwszy teatr w stolicy, dał premierę Krzeseł Eugene’a Joneski, a w kolejnym sezonie Wizytę starszej pani Friedricha Dürrenmatta, odchodząc daleko od socrealistycznej stylistyki, jakiej w zamierzeniach budowniczych miał służyć teatr. Było to widoczne zwłaszcza za dyrekcji Gustawa Holoubka, którego imię nosi dziś teatr, w latach 1972-1983, kiedy to Dramatyczny stał się nieoficjalną sceną narodową.
Lew Rudniew, główny architekt Pałacu Kultury i Nauki pisał jeszcze w 1955 roku: „Trzeba było przede wszystkim prawidłowo ująć treść ideową Pałacu Kultury i Nauki […]. Nowa socjalistyczna treść budowli powinna wiązać się organicznie z formą narodową. Na tym polega realizm. Nie buduje się w próżni, lecz w konkretnym środowisku”[7]. Dlatego też projektanci jeździli do Krakowa, Kazimierza, Sandomierza, Płocka, Chełmna i Torunia, by odnaleźć polską formę narodową, w którą następnie dałoby się wpisać ideową treść. Główną inspiracją był polski renesans; wieńczące budynek attyki grzebieniowe wzorowane były na krakowskich sukiennicach. Efekt, jak chcieli niektórzy „W różnych wymiarach i na różnych poziomach jednoczy w sobie przeciwieństwa i sprzeczności. Jest połączeniem […] starego z nowym, lokalnego ze światowym, obcości ze swojskością”[8].
Wnętrze Teatru Dramatycznego jest doskonałą egzemplifikacją tej tezy. Bogate, utrzymane w czerwieni, wnętrze z klasyczną półokrągłą widownią, wraz z tradycyjna pudełkową sceną, przywodzą na myśl klasyczny dziewiętnastowieczny teatr; wykładane marmurem przestronne hole z sufitów których zwisają masywne żyrandole są już typowym rozwiązaniem dla socrealistycznego monumentalizmu. Znajdująca się na pierwszym balkonie Loża Stalina, z salonikiem i osobnym wejściem jest z kolei realizacją klasycznego osiemnastowiecznego projektu panoptycznej widowni, pozwalającej na oglądanie osoby władcy.
Takich analogii jest zresztą więcej. Można zaryzykować tezę, że Pałac Kultury i Nauki stał się osobliwym dwudziestowiecznym wcieleniem idei architektonicznej teatrów zamkowych – reprezentacyjnych budynków będących manifestacją władzy i mieszczących sale teatralne. Sale teatralne dworów magnackich były również realizacją innego teatrum: sarmackiego teatru totalnego, który – jak pisze Dariusz Kosiński – „Oprócz sceny publicznej obejmował także przestrzeń domową, udramatyzowaną i uporządkowaną zgodnie z przyjętymi zasadami w formie szlacheckiego dworku – symbolicznej ostoi tradycji i swojskości”[9]. Pałac Kultury mieszczący Teatr Dramatyczny byłby więc – paradoksalnie – realizacją barokowej architektury pałacowej, tak jak ona udramatyzowanej, gdzie każdy element ma służyć kształtowaniu nowego człowieka.
[1] Zob. E. Goldzamt, Architektura zespołów śródmiejskich i problem dziedzictwa,Warszawa 1956, s. 474.
[2] Pałac porównywano do Soboru Aleksandra Newskiego – wybudowanego u progu dwudziestego wieku na placu Saskim, który stał się dla warszawiaków symbolem zniewolenia. Zob. Waldemar Baranowski, Między opresją a obojętnością. Architektura w polsko-rosyjskich relacjach w XX wieku, [w:] Warszawa - Moskwa / Moskva - Varšava 1900-2000, red. Maria Poprzęcka, Lidia Jowlewa, „Zachęta” Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2004.
[3] Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa, Warszawa 1993, s. 6.
[4] Józef Sigalin, Warszawa 1944-1980: z archiwum architekta, Warszawa: PIW, 1986, t. 3, s. 241.
[5] „Express Wieczorny” z dn. 21.01.1954.
[6]
[7] Lew Rudniew, Pałac Kultury i Nauki, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 38, s. 3.
[8] Zbigniew Benedyktowicz, Widmo środka świata. Przyczynek do antropologii współczesności, [w:] Mitologie popularne, red. Dariusz Czaja, Kraków 1994.
[9] Dariusz Kosiński, Teatra polskie. Historie,Warszawa: PWN, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, 2010, s. 216.
Literatura:
-
Beyond Everydayness. Theatre Architecture in Central Europe, editor: Igor Kovacevic, Nationa Theatre in Prague, Prague 2010.
-
Król-Kaczorowska B., Teatry Warszawy, PIW, Warszawa 1986.
-
Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy 1957-1987, Teatr Dramatyczny, Warszawa.
-
Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy dawniej Teatr Domu Wojska Polskiego 1955-1958, Teatr Dramamtyczny, Warszawa 1959.
-
Teatr Dramatyczny w Warszawie, PWN, Warszawa 1972.
autorzy: Marta Leśniakowska, Antoni Grzyb
informacje dodatkowe
nie wprowadzono żadnych informacji
Dodaj informacje