enczsksiplhudeitsvhrespt
/ plgłówne menu
jesteś tutaj Theatre database
historia teatrugaleriadane techniczneoryginalne wyposażenie

ważne wydarzenia

(więcej)00. lata 17. wiek | construction

historia

Tło historyczne

„Przez większość swojej historii Gdańsk był miastem wielonarodowościowym, idealnym przykładem miejsca, gdzie różne narody europejskie mieszkały i pracowały, mając tylko jeden wspólny cel: stworzyć spokojną i zamożną społeczność, która nie tylko bogaciłaby się, lecz także zwracała uwagę na jakość życia. Przy takim nastawieniu kultura zaczyna odgrywać ważną rolę. Członkowie tej społeczności pragnęli mieszkać w pięknych domach, dobrze jeść, pić importowane wina oraz mieć czas na rozrywkę, lekturę, muzykę, taniec i teatr. Gdańsk był najbogatszym i największym miastem w tej części świata. Na przełomie XVI i XVII wieku mieszkało tu 70 tysięcy ludzi. Przybywającym do miasta drogą morską Gdańsk jawił się jak Manhattan imigrantom z początku wieku XX. Gdańszczanie mieszkali w dużych kamienicach zaprojektowanych przez holenderskich architektów. Fasady domów były bogato zdobione i malowane, wnętrza zaś udekorowane dziełami sztuki importowanymi z całego świata, łącznie z dziełami Rembrandta. Wspaniały Sąd Ostateczny Hansa Memlinga od 500 lat jest chlubą Gdańska.

Wiek XVI i XVII były szczytowym okresem w kulturze miasta, kiedy to Gdańsk stal się największym miastem i portem w Europie Środkowo - Wschodniej.

W tym kontekście kulturowym Gdańsk stał się świadkiem pojawienia się aktorów angielskich, którzy od około roku 1600 przez ponad 50 lat przyjeżdżali do Gdańska niemalże każdego lata przywożąc ze sobą sztuki stanowiące najwyższe osiągnięcia poezji dramatycznej, wspaniałe przedstawienia wzbogacone ich kunsztem aktorskim oraz muzyką i tańcem. Wkrótce po pierwszych wizytach aktorów, około roku 1610 zbudowany został w mieście budynek, który był pierwszym teatrem publicznym w Rzeczpospolitej i służył Gdańskowi przez blisko 200 lat.

Skąd londyński teatr i skąd angielscy aktorzy w odległym Gdańsku? - można by zapytać. Za życia Szekspira dramat i teatr przeżywały w Londynie swój wielki rozkwit, a jedną z nowopowstałych w tych czasach profesji było aktorstwo. Szacuje się, że w 1580 roku w samym Londynie było dwustu aktorów, co znaczy, że jeden na tysiąc mieszkańców stolicy uprawiał ten właśnie zawód. W tej sytuacji Londyn bardzo szybko okazał się za ciasny dla wszystkich i część aktorów utworzyła wędrowne trupy aktorskie, które z początku objeżdżały prowincje, jednak z czasem coraz częściej decydowały się na szukanie szczęścia na kontynencie. Sława o ich kunszcie aktorskim rozprzestrzeniała się bardzo szybko i w ciągu półwiecza „angielscy komedianci" zdominowani teatralny świat Europy na północ od Alp zarówno w krajach protestanckich, jak i katolickich. William Szekspir, należący do aktorskiej braci, mówił o swoich kolegach po fachu - zwanych wówczas „komediantami" - że są „streszczeniem i zwięzłą kroniką swych czasów".

W tym czasie Gdańsk, królewski gród nad Bałtykiem, polskie okno na świat był bogatym i ludnym miastem, ważnym ośrodkiem handlu, gdzie władzę sprawowali wykształceni, światli mieszczanie, wśród których byli również Anglicy i Szkoci. Początkowo Gdańsk przyjmował kompanie aktorskie z nieufnością, która z czasem ustąpiła wielkiej aprobacie, czy wręcz entuzjazmowi. Miasto było raczej purytańskie, w którym wszelkie publiczne zabawy ograniczały się do trzech letnich tygodni, lecz kiedy odbywał się Jarmark Dominikański, nieraz zezwalało angielskim komediantom grać znacznie dłużej niż to było zwyczajowo przyjęte. A grali Anglicy dużo i ciekawie -jeszcze za życia Szekspira jego sztuki grane były w Gdańsku.

Być może sprawił to przypadek, choć z drugiej strony nie pozostaje to bez związku z wizytami aktorów angielskich w Gdańsku, ale około 1610 roku wzniesiono w tym mieście budynek łudząco podobny do teatru Fortune(1600), zwany Szkołą Fechtunku, w którym obok ćwiczeń i zawodów szermierczych, odbywały się również przedstawienia teatralne, a także walki zwierząt, występy kuglarz, akrobatów itp. Zachowała się rycina z połowy XVII wieku, ukazująca Szkołę Fechtunku na tle istniejących do dziś średniowiecznych murów obronnych.

Wielokrotnie remontowana i przebudowywana, gdańska Szkoła Fechtunku służyła jako jedyny teatr miejski aż do początku XIX stulecia, kiedy to zbudowano murowany teatr miejski w miejscu, gdzie dzisiaj stoi Teatr Wybrzeże. Trzeba przy tym dodać, że londyński pierwowzór teatru znamy tylko ze szczęśliwie zachowanego kontraktu budowlanego, w którym inwestorzy i kontraktor wymieniają nie tylko poszczególne elementy teatru, ale podają również ich wymiary. Z dokonanych specjalistycznych wyliczeń wynika, że gdańska rycina nieomal idealnie „pasuje" do wielkości i proporcji podanych w kontrakcie. Co więcej, zachowały się dwie relacje współczesnych, w których podana jest identyczna liczba widzów w Fortune i teatrze gdańskim: 3000, co sugeruje, iż budynki te były do siebie zbliżone nie tylko swym architektonicznym kształtem, ale i wielkością.

Teatr w Gdańskiej Szkole Fechtunku istniał zatem przez blisko 200 lat i na jego scenie, wyrosłej z tradycji elżbietańskiej, występowały zespoły aktorskie z wielu krajów Europy. Miejsce aktorów angielskich zajęli Niemcy, Rosjanie, Polacy, Holendrzy, a także Włosi (w 1646 r. wystawiono w Gdańsku operę włoską: było to pierwsze publiczne wystawienie na północ od Alp!). W tym sensie Teatr Gdański jest też pomnikiem dwustu lat zmieniających się prądów i stylów teatralnych”.

Fragment wydawnictwa Fundacji Theatrum Gedanense „Fundacja Theatrum Gednanense. Gdański Teatr Elżbietański: projekt odbudowy”, folder, ISBN 83-903079-0-1

 

***

 

Pomiędzy 1600 a 1612 rokiem w Gdańsku stanął budynek Szkoły Fechtunku, przeznaczony prócz ćwiczeń szermierczych także dla przedstawień teatralnych (jak wcześniej strzelnica Bractwa św. Jerzego). Znajdował się na południowo-zachodnim krańcu Głównego Miasta, w pobliżu Dworu Miejskiego z basztami Narożną i Browarną (dziś ul. Podwale Przedmiejskie). Jego wygląd zewnętrzny znamy dopiero z ryciny Petera Willera z drugiej połowy XVII wieku.

Drewniany budynek na planie kwadratu lub prostokąta składał się z czterech skrzydeł nakrytych jednospadowym dachem, okalających wewnętrzny, otwarty dziedziniec. Skrzydła mieściły trzy kondygnacje galerii dla widzów. Na galeriach i dziedzińcu (parterze) teatr mógł, wedle przekazu z 1646 roku, pomieścić ponad 3 000 osób.

Gdańska Szkoła Fechtunku była więc bardzo podobna do teatrów elżbietańskiej Anglii, zwłaszcza do „The Fortune”, jednego z nielicznych w Londynie teatrów o czworobocznym kształcie. W latach 1612–1654 występowały w niej głównie wędrowne zespoły aktorów angielskich lub mieszane, angielsko-niemieckie (tak zwane „Englische Comoedianten”). W piśmie do Rady Miejskiej z 1619 roku aktorzy proszą o zgodę na przedstawienia w „publico theatro” – w istocie więc Szkołę Fechtunku uznać można za pierwszy budynek teatru publicznego w Polsce[1].

Przybywające do Gdańska zespoły prezentowały głównie dramaty angielskie, przełożone lub przerobione na język niemiecki. Co najmniej dwa spośród nich, zespół Johna Greena (1612, 1615, 1616, 1619) oraz zespół Johna Wayde’a i Williama Roego (1647), mogły mieć w repertuarze przeróbki lub swobodne tłumaczenia prozą dramatów Williama Shakespeare’a, jednak w sposób udokumentowany mówić można o niewielu tytułach. Green odegrał być może sztukę „von dem Juden” („o Żydzie”), przypuszczalnie adaptację Kupca weneckiego (lub Żyda z Malty Marlowe’a), dramat Julio und Hyppolita, czyli domniemaną przeróbkę Dwóch panów z Werony, oraz swobodnie przetłumaczonego Tytusa Andronikusa. Trzydzieści lat później Wayde i Roe być może pokazali gdańszczanom Romea i Julię i (lub)  Juliusza Cezara[2].

Jarosław Komorowski

[1]  Jerzy Limon, Gentlemen of a Company. English Players in Central and Eastern Europe, 1590–1660, Cambridge 1985; Jerzy Limon, Gdański teatr „elżbietański”, Gdańsk 1989.

[2]  Jarosław Komorowski, Czy angielscy komedianci grali w Polsce Shakespeare’a?, „Pamiętnik Teatralny” 2003 z. 3–4.

  

Literatura:

  1. Fundacja Theatrum Gednanense. Gdański Teatr Elżbietański: projekt odbudowy, folder, ISBN 83-903079-0-1.
  2. Komorowski J., Czy angielscy komedianci grali w Polsce Shakespeare’a?, „Pamiętnik Teatralny” 2003 z. 3–4.
  3. Limon J., Gdański teatr „elżbietański”, Gdańsk 1989.
  4. Limon J., Gentlemen of a Company. English Players in Central and Eastern Europe, 1590–1660, Cambridge 1985.
  5. Michalak J. M., Nowe spojrzenie na teatr „elżbietański” w Gdańsku i jego budowniczego, „Gdanski Rocznik Kulturalny” 2000 Nr 19.
  6. Michalak J. M., Teatr elżbietański czy tylko jego poprzedniczka, www.gdansk.naszemiasto.pl, 8.06.2009.

 

 

autor: Jarosław Komorowski

informacje dodatkowe

nie wprowadzono żadnych informacji

Dodaj informacje

nazwa będzie opublikowana

Email nie zostanie opublikowany

Informacja: Informacja o teatrze musi zawierać minium 10 znaków.

threeminusone=